Direct naar artikelinhoud

'Ik wil altijd de wereld verbeteren'

Uit drie 'v'-woorden haalt ze haar engagement: verontwaardiging, verantwoordelijkheid, verwondering. Marleen Temmerman, departementshoofd bij de Wereldgezondheids-organisatie en één dag hoofdredacteur van De Morgen. Rik Van Puymbroeck

Het is een gouden Ashanti-beeldje dat rond haar nek bengelt, er hangen er ook twee aan haar oren. "Qua juwelen ben ik zeer goedkoop", glimlacht Marleen Temmerman. "Ik was zwanger toen ik ze 25 jaar geleden liet maken in Nairobi en sindsdien draag ik ze eigenlijk elke dag." Ook in het detail het symbool dus: de gynaecologe die strijdt voor de vrouw, voor een gezonde en gewenste voortplanting, voor Afrika in het bijzonder. Sinds oktober voert ze die strijd vanuit Zwitserland. Bij de World Health Organisation (WHO) leidt ze het departement Reproductieve Geneeskunde en Onderzoek, waarvoor ze afscheid nam als senator voor s.pa en als diensthoofd van de Vrouwenkliniek van de UZ Gent. "Ik was niet op zoek naar ander werk", zegt Temmerman (59). "Maar aan ongeveer álle vereisten voor die job voldeed ik. Alleen het vakje 'gewerkt binnen de Verenigde Naties' kon ik niet aanvinken. Maar ze zeiden: 'Zes jaar ervaring in de Belgische politiek beschouwen we als gelijkwaardig'. Op eieren lopen, dat ken ik."

Hoe is het gesteld met de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen?

"Het is huilen met de pet op. In de hele wereld zijn er veertig miljoen mensen die niet bestaan. Officieel niet: ze hebben geen geboortebewijs, ze staan in geen enkel register. Daarbij zijn vrouwen serieus oververtegenwoordigd. Maar dat zijn ze ook in de sterftecijfers. Neonatale sterfte is veel groter bij meisjes dan bij jongens, terwijl van nature meisjes sterker zijn. Maar er zijn landen waar meisjes na de geboorte met een kussen gestikt worden. Of neem India en het verhaal van de verkrachte en vermoorde meisjes. Je kan zeggen: overal lopen gekken rond, in België heb je ook Marc Dutroux en Kim De Gelder. Maar dat zijn uitzonderingen en in India zijn geweld en seksueel geweld tegen vrouwen dat niet. Het neemt zelfs toe. In zulke landen is het soms erger een koe te verliezen dan een vrouw. Daar is men zich hier onvoldoende van bewust."

Omdat het ver van ons bed is.

"We zitten volop in de voorbereiding van de ICPD +20, dat is de International Conference on Population and Development, twintig jaar nadat die al eens plaatsvond in 1994. Toen werd voor het eerst, weliswaar met verzet van het Vaticaan, een verklaring ondertekend dat iedere vrouw in de wereld seksuele en reproductieve rechten heeft. Alle vrouwen hebben het recht te beslissen wanneer ze zwanger worden en met wie ze een kind willen. Maar twintig jaar later weet ik niet of er zo veel stappen gezet zijn. In België absoluut wel: er zijn voorbehoedsmiddelen, er zijn seksuele rechten, er zijn meldpunten, er is mogelijkheid tot abortus. Maar kijk naar Ierland waar een vrouw het leven verloor omdat dokters weigerden haar foetus van vijf maanden af te drijven omwille van de restrictieve abortuswet. Terwijl het geen abortus was: er waren zware complicaties en die vrouw raakte daardoor in levensnood. In Duitsland, waar veel katholieke ziekenhuizen zijn, weigeren ze een verkrachte vrouw de morning-afterpil omdat het Vaticaan dat als abortus ziet."

In een interview met Knack riep u de volgende paus al op vrouwenrechten als mensenrechten te beschouwen.

"Twee weken terug was er binnen de WHO een 'executive board meeting', waarin alle landen vertegenwoordigd zijn. Ook de Heilige Stoel zit daarin, zonder stemrecht, maar met een grote lobbycapaciteit. Er moest een beslissing genomen worden over dertien medicamenten die als levensreddend voor moeders en kinderen beschouwd worden. Drie ervan hebben te maken met voorbehoedsmiddelen: het vrouwencondoom, implantaten als voorbehoedsmiddel en de morning-afterpil. De Heilige Stoel sprak zich uit tegen de morning-afterpil terwijl het een middel is dat levens kan redden.

"Voor meisjes tussen vijftien en negentien jaar is zwangerschap wereldwijd doodsoorzaak nummer één. Zwangerschap of de problematiek er rond, bijvoorbeeld geen toegang hebben tot veilige abortus. Ik zag het zelf in Kenia: op vrijdagavond ondergaan ze abortus in een achterafstraatje, bij complicaties bieden ze zich op zondag aan in het ziekenhuis. Er is veel sterfte. Ook de hiv-problematiek is groot in die categorie van jonge vrouwen. Je ziet het bij meisjes veel meer dan bij jongens van die leeftijd.

"Het is overigens niet alleen een probleem van streng katholieke landen, maar ook in streng islamitische landen. Terwijl de islam absoluut geen vrouwonvriendelijke godsdienst is. Nergens staat in de Koran dat de profeet iets over vrouwenverminking gezegd heeft. Maar in sommige regimes hebben ze het er wel van gemaakt. Zoals in de Bijbel Jezus overigens ook niks zegt over het feit dat vrouwen minderwaardig zouden zijn. Maar de kerk is daar wel op gebouwd. Ik vraag me trouwens af waarom die oude mannen in Rome zich zo met seks bezighouden. Als ze zich met evenveel energie hadden toegelegd op armoedereductie stonden we al veel verder. En zelfs in het Europees Parlement stelde ik gisteren vast hoe moeilijk seks bespreekbaar is. Europese landen stemmen hun beleid op het gebied van pollutie, maar niet op gebied van seks. Waarom niet? Soms denk ik dat we sinds die ICPD in een processie van Echternach beland zijn."

Zelf focust u al langer op gezinsplanning. Waarom is dat zo belangrijk?

"De vijfde millenniumdoelstelling zegt dat de moedersterfte met drie kwart moet afnemen. Dat heeft met veel dingen te maken: ongewenste en ongeplande zwangerschappen, slechte toegang tot abortus, te veel kinderen, te vroeg kinderen, te snel na elkaar kinderen, sterfte in het kraambed. Dat moet naar beneden en daartoe is een goede gezinsplanning van zo'n groot belang. Maar er is meer. Het is voor de kinderen zelf belangrijk, want een kind uit een gezin van twaalf krijgt meestal minder aandacht en zorgen dan een kind uit een gezin van vijf. Het heeft daarnaast consequenties op de arbeidsmarkt. Er is ook een ecologisch aspect, dat overigens amper of nooit aan bod komt. Om al die redenen is gezinsplanning van groot belang."

Vanwaar komt dat engagement? En hoe gezond is het? In december werd u met hartritmestoornissen opgenomen in een ziekenhuis in Mombasa.

"Dat was te wijten aan de beginfase van mijn nieuwe job, ik ben er misschien te vlug tegenaan gegaan. Ik moest het departement omvormen en me inwerken in die nieuwe structuur. Bovendien was ik in zes weken tijd drie keer naar Amerika, een keer naar China en een keer naar Afrika gereisd. Die opeenvolging was wellicht te veel. Ik ben mezelf wat voorbijgelopen, maar nu heb ik mijn oude ritme hervonden. Alles is goed.

"Dat engagement was er altijd. Niet echt met de paplepel meegekregen, mijn vader was postontvanger en en mijn moeder huisvrouw. Mijn vader was katholiek, Vlaamsgezind en ik was een rebel. Ik begreep wel het verhaal van mijn grootouders en de Vlaamse frustraties in de Eerste Wereldoorlog, maar ik begreep niet hoe je je daar vijftig jaar later nog over kon opjagen. En dat dat zelfs vandaag nog gebeurt. Ik discussieerde altijd, zeker ook beïnvloed door de tijd. Ik was vijftien in mei '68 en in het college in Eeklo broste ik om in Gent naar Ernest Mandel te gaan luisteren. Mijn passie was toen vooral politiek-economisch, met wetenschap was ik niet bezig. Ik vroeg wel altijd naar het 'waarom' der dingen. Ik ben een eeuwige wereldverbeteraar en het moet vooruitgaan. Als ik na twee jaar in Genève niet het gevoel heb iets te kunnen doen, dan ben ik er ook weer weg."

Nog één vraag: deze week toen Steven Vanackere ontslag nam als minister, werd opgeroepen om hem te laten opvolgen door een vrouw. Zou een vrouw zo'n departement dan anders leiden?

"Neen, dat denk ik niet. In een individuele post gaat het om competentie. En je bent minister binnen een equipe. Alleen vind ik het binnen die equipe wel belangrijk dat er een genderbalans is. Een regering met alleen mannen zou niet mogen. Net zomin als een regering met enkel vrouwen."