Waarom de grote vissen uit De Vijver springen

Ze staat er nog steeds, die pingpongtafel, in de keuken van het Woestijnviskantoor. Maar veel getik van het balletje hoor je niet veel meer, tenzij van Erik Van Looy die als een van de weinigen tijdens het filmen door nog het palet ter hand neemt. Maar voor de anderen rest er nauwelijks nog tijd. Net zoals er veel minder tijd is om maandenlang te brainstormen en te kauwen op een ideetje en dat bij te schaven tot een pareltje van een programma. Nu gelden de wetten en de logica van de commerciële televisie: alles moet net dat beetje sneller gebeuren, alles moet uiteindelijk ook opbrengen.

Tom Lenaerts had er geen zin meer in. Met lichte tegenzin was hij begonnen aan het VIER-avontuur, maar toch ging hij uit loyauteit aan en op vraag van het bedrijf achter de tafel van De kruitfabriek zitten. Maar de meningsverschillen bleven, en toen hij nadien nog eens een ezelsstamp kreeg als zou het programma 'niet met 200 procent goesting gemaakt zijn', brak er iets tussen hem en Woestijnvis. Maandenlang liet hij er zich niet meer zien, het conflict etterde verder tot een vuile wonde. Met een pijnlijke en bittere echtscheiding tot gevolg.

Lenaerts voegt zich in een ondertussen indrukwekkend lijstje van tv-makers die de voorbije jaren de deur van het productiehuis achter zich dicht getrokken hebben. Bekende gezichten zoals Tom Van Dyck en Annemie Struyf, maar ook stille krachten als Michel Vanhove, Olivier Goris en Liesbeth Wyns, die achter de schermen vele jaren een cruciale rol vervulden binnen het productiehuis. En steevast valt te horen: "Zoals vroeger wordt het nooit meer."

Minder, minder, minder

Vroeger, dat was eind jaren negentig, begin 2000, toen Woestijnvis nog een klein en dynamisch productiehuis was. Maar vroeger, dat was vooral toen Woestijnvis nog voor de VRT werkte en dankzij een royaal contract tijd en middelen had om programma's te maken en de ene hit na de andere scoorde. Sinds Woestijnvis alleen nog maar voor VIER werkt, moet het net iets anders. Enkele montagedagen minder, wat minder volk op de redactie, rekening houden met doelgroepen en commerciële eisen -kleine dingen die vaak het verschil maken.

"We proberen nog wel dezelfde standaarden te hanteren als vroeger, maar het kan gewoon niet als je voor een commerciële zender werkt waar alles in de eerste plaats moet renderen." Liever maakt men een nieuw seizoen vol programma's die hun waarde al bewezen hebben, terwijl er voor experimenten steeds minder tijd en mensen zijn.

Risico nemen, ooit de sterke kant van Woestijnvis, zit er steeds minder in. De broekriem is aangehaald, de teugels ziten strak. Woestijnvis als tweestromenland, waar oude gewoontes botsen met de nieuwe realiteit.

Woestijnvissers staan voor de keuze: of ze gaan mee in het VIER-verhaal en kunnen het opbrengen om er helemaal voor te gaan, of ze kunnen dat niet en stappen op. En bij die tweede groep zitten opvallend veel mensen van de eerste generatie. Televisiemakers die mee legendarische programma's als De mol, De pappenheimers of Alles kan beter mee groot maakten. Tv-makers ook bij wie nog steeds VRT-bloed door de aderen stroomt. Alleen Michiel Devlieger blijft nog, al is het nog maar de vraag welke toekomst hij er heeft. Woestijnvis is er niet in geslaagd die generatie van het eerste uur mee te krijgen in het VIER-verhaal: het DNA van Woestijnvis staat voor hen haaks op dat van VIER. "Een commerciële zender is niet de natuurlijke biotoop van Woestijnvis."

Al is niet iedereen het daar mee eens. Kijk bijvoorbeeld naar De rechtbank, dat het vorig najaar uitstekend deed, en Martin Heylen die met zijn reeksen nog steeds een breed publiek bereikt. Of Topdokters, wellicht het beste programma dat dit jaar op televisie te zien was en toonde dat Woestijnvis nog steeds de norm kan bepalen. Veel Woestijnvissers trekken zich aan die reeks op, het geeft hen hoop dat het bij VIER wel kan. Al blijft het ook daar de vraag hoe lang zo'n programma nog mogelijk is: met gemiddeld nog geen 400.000 kijkers was het geen instant-succes, terwijl het programma wel een pak duurder is dan bijvoorbeeld The Sky Is the Limit. Die reeks, zo'n beetje alles wat Woestijnvis net niet wil zijn, haalde wel 100.000 kijkers meer.

De vrees leeft dan ook bij sommige Woestijnvissers dat zulke programma's de norm worden, want de jonge VIER-kijker trekt zich nu veel minder aan van gestileerde intro's en een piekfijne montage. "Maar we zullen nooit een productiehuis zijn dat vlug eventjes tien minuten televisie maakt." Bij Woestijnvis geldt dan ook nog steeds het credo waarmee Jan Eelen en Michel Vanhove tientallen mensen opleidden: waarom stoppen met werken om 18 uur als je je programma stukken beter kan maken als je tot 22 uur werkt?

Diezelfde Jan Eelen is ook een van de uitzonderingen die wel de switch gemaakt heeft. Na een fausse queue met Komen eten vond hij zijn draai bij De ideale wereld, waar hij een jonge ploeg vooruit trekt en waar veel creatieven zich wel nog kunnen uitleven. Daar vind je niet toevallig ook Jelle De Beule en Jonas Geirnaert, samen met hun Neveneffecten-kompaan Lieven Scheire wellicht de wissel op de toekomst bij Woestijnvis. En dan zijn er nog Steven Van Herreweghe en Sofie Lemaire, die dit najaar allebei met een nieuw programma komen.

Toekomst aan de jeugd?

Het oude Woestijnvis mag dan al naar zijn laatste adem happen, talent is er nog genoeg bij de jongere generatie, ook achter de schermen. Het vertrek van Tom Lenaerts en andere iconen van de eerste generatie kan hen nieuwe kansen bieden. Hun referentie is niet De mol en zij zijn veel minder verknocht aan de VRT. Bovendien kijken ze ook op een andere manier naar het medium televisie, waar alles veel sneller moet gaan dan enkele jaren geleden.

"We komen hier sterker uit", verwoordt De ideale wereld-reporter Luc Haekens het geloof en het optimisme van de Woestijnvissers van de nieuwe generatie. "We hebben ondertussen al zoveel geïncasseerd, nu moeten we niet panikeren. Men overdrijft daar soms ook zo in. We kunnen nog steeds dingen testen, ook al is het niet meer zo luxueus als vroeger. En we kunnen nog steeds werken zonder aan kwaliteit te moeten inboeten. En geloof me, ik ben een kritisch mens. Ik zou de eerste zijn die daarover klaagt."

Voor Tom Lenaerts en de andere Woestijnvissers van de eerste generatie is dat optimisme echter een magere troost. Zij zien met bloedend hart hoe het productiehuis waar ze alles leerden en lange dagen sleten niet langer het hunne is. Want zoals vroeger wordt het nooit meer. De oude woestijnvis ligt op het droge.

MICHEL VANHOVE

- werkte mee aan onder andere De mol, Van vlees en bloed, De Parelvissers
en 2013
- vertrokken in december 2013
- is aan de slag bij De Chinezen

OLIVIER GORIS

- was sinds 2006 programmadirecteur bij Woestijnvis
- vertrokken in februari 2014
- is sinds 1 juni netmanager van Eén

TOM VAN DYCK

- was acteur in De Parelvissers en In de gloria, schreef mee aan Van vlees en bloed en Met man en macht
- vertrokken in maart 2013
- werkt samen met zijn vrouw voor Toespijs, hun eigen productiehuis

ARNOUT HAUBEN

- werkte aan Het Geslacht De Pauw, Meneer Doktoor en Man bijt hond
- vertrokken in oktober 2011
- was een van de oprichters van De Chinezen