Direct naar artikelinhoud

Noor schiet vreedzaam imago aan flarden

Naar het motief van de aanslagen was het volgens premier Jens Stoltenberg gisteren nog gissen. Maar de arrestatie van een grote, blonde, Noorse schutter op het eiland Utoya wijst in de richting van een binnenlandse terreurdaad. Volgens de politie is de dader zo goed als zeker ook betrokken bij de bomaanslag in Oslo. De fixatie van de veiligheidsdiensten op het islamistische Al Qaida ging blijkbaar ten koste van de aandacht voor binnenlands gevaar.

Met een binnenlandse piste werd gisteren aanvankelijk het minst rekening gehouden, omdat Noorwegen geen gewelddadige traditie heeft. Tot een blonde, grote, reus op het eiland Utoya het pacifistische imago van zijn Nobelprijsnatie aan flarden schoot.

Nadat alle beschuldigende vingers automatisch in de richting van islamisten hadden gewezen arresteerde de politie gisteren op het eiland Utoya de dader, die in Noorwegen geboren en getogen zou zijn. Volgens de minister van Justitie is hij ook betrokken bij de bomaanslag.

De vraag die gisterenavond op ieders lippen brandde: werkte hij alleen of niet? Indien hij alleen was voldoet hij aan het type van de 'lone wolf'-terrorist, die zich wreekt op 'het systeem'. De aanslag in de Amerikaanse stad Oklahoma City van 19 april 1995 is wereldwijd een schrikwekkend voorbeeld hoe zo'n gefrustreerde eenzaat in staat is om een samenleving te ontwrichten. Toen blies de rechtsextremist en Golfoorlogveteraan Timothy McVeigh met een bomauto op zijn eentje een federaal kantoorgebouw op. Daarbij kwamen 168 mensen om het leven.

Indien hij niet alleen werkte maakt hij wellicht deel uit van een rechts- of linksextremistische beweging. De Noorse veiligheidsdienst PST schatte in zijn dreigingsanalyse van vorig jaar zowel het risico op aanslagen door rechts- of linksextremisten "laag" in, maar zette bijgevolg ook al zijn middelen in op Al Qaida. Een mogelijk fatale beleidsvergissing?

Al Qaida als usual suspect

Als usual suspects was gisteren meteen gedacht aan islamistische militanten, mogelijk een Al Qaida-cel. Deze piste leek de meest logische. Noorwegen werd in het verleden bedreigd door allerhande islamistische extremisten voor zijn deelname aan de NAVO-operaties in Afghanistan. Ook een gecoördineerde terreuractie is een waarmerk van Al Qaida.

Maar er zijn ook afwijkingen van hun patroon. Met Stoltenberg en zijn partij als doelwit zou het wel de eerste keer zijn dat Al Qaida zo duidelijk op een regeringsleider mikt. Tot nu toe zette de beweging vooral in op blind geweld.

De bomaanslag vertoont wel opmerkelijke gelijkenissen met een aanslag die eind vorig jaar plaatsvond in het buurland Zweden. "Ze lijkt niet veel te verschillen van de terreuraanslag van december 2010 in Stockholm", zei John Drake, senior risk consultant van de Londense veiligheidsconsultants AKE gisteren. "Toen ontplofte een autobom en kort daarna volgde een andere explosie in het centrum van de Zweedse hoofdstad. Deze aanslag werd later opgeëist als vergelding voor de Zweedse deelname aan de NAVO-operaties in Afghanistan." Daarbij kwam één iemand om. De Noorse terreurexpert Atle Mesöy verwees op de openbare radiozender NRK naar de bedreiging van Al Qaida-kopman Ayman al-Zawahiri om de dood van zijn leider Osama bin Laden, begin mei, te wreken op westerse landen. Noorwegen werd specifiek genoemd.

In 2006 wekte Noorwegen ook de toorn van islamisten omdat ze een van de landen waren waar kranten Deense cartoons afdrukten waarop de draak werd gestoken met de profeet Mohammed.

Dat er Al Qaida-cellen actief zijn in Noorwegen staat vast. In juli 2010 werden drie Al Qaida-verdachten opgepakt in Oslo. Het ging toen om een Oeigoer uit China, een Irakees en een Oezbeek. Ze wilden in Oslo een aanslag plegen met explosieve vloeistoffen en hadden al chemicaliën gekocht in een apotheek.

Eerder deze maand nog waarschuwden Noorse veiligheidsdiensten ook voor een dreiging van de terreurbeweging Ansar al-Islam. Noorse openbare aanklagers dienden een terrorismeklacht in tegen mollah Krekar, de Iraakse stichter van deze Koerdische islamisten, die in Noorwegen woont, omdat hij doodsbedreigingen uitte aan het hoofd van de Noorse Conservatieve partij, Erna Solberg.

De Noorse veiligheidsdiensten verhoogden eerder dit jaar omwille van de activiteiten van de groep hun dreigingsniveau. Volgens het rapport zouden Noorse zakenlui en toppolitici mogelijke doelwitten vormen.

Objectieve bondgenoten?

De kans is klein, maar het valt ook niet uit te sluiten dat de dader ondanks zijn blanke wortels een sympatisant is van Al Qaida. Dat kan op twee manieren: hij kan een bekeerling zijn, en in de VS zijn er al bekeerlingen opgepakt die het pad van terreur kozen, of gewoon een rechtsextremist of gestoorde eenzaat die een voorbeeld nam aan Al Qaida.

Niet alleen in onze geglobaliseerde wereld is het mogelijk dat extremen elkaars objectieve bondgenoten worden. Tijdens WOII werkten islamisten ook samen met de nazi's. En dan is er natuurlijk ook het voorbeeld van de Libische leider Kadhafi. Geen ander modern staatshoofd hanteerde in zijn carrière meer het voorbeeld van het adagium: 'de vijand van mijn vijand is mijn vriend.' In de jaren tachtig financierde hij allerhande terreurbewegingen, van IRA tot Aboe Nidal - als ze maar aanslagen pleegden op het westen.

Dezelfde Kadhafi uitte op 2 juli bedreigingen aan het adres van NAVO-lidstaten die Libië bombarderen, waaronder Noorwegen. "Indien de NAVO zijn aanvallen niet stopt, dan kunnen Libiërs als sprinkhanen naar Europa uitzwermen", dreigde hij toen. "Jullie huizen, kantoren, families zullen legitieme militaire doelwitten worden, zoals jullie onze huizen hebben aangevallen".

De kans dat de Libische leider iets met de aanslagen van gisteren te maken heeft is zo goed als onwaarschijnlijk, maar dat hij zich in de handen wrijft is zeker.