Wij versus zij, met dank aan angst
Angst is een slechte raadgever. Maar die angst is ook heel begrijpelijk. En dus hebben we er als maatschappij alle belang bij om duidelijkheid te scheppen, en waar mogelijk de voedingsbodem voor die angst weg te nemen.
Nee, het waren ditmaal geen tekenaars van zogenaamd goddeloze spotprenten. En het waren al evenmin zogenaamde islamkritische politici of zionisten. Het waren mensen zoals u en ik die geviseerd en neergemaaid werden. Terwijl ze een pintje dronken, een concert meepikten of godbetert hun vrijdagavond opofferden om Les Bleus aan het werk te zien. Waardoor het adjectief 'blind' in blinde terreur wellicht nooit eerder zo gerechtvaardigd was als vandaag.
Het is een vaststelling met verstrekkende gevolgen, op alle mogelijke vlakken. Want waarom zou ook u zich voortaan niet onveilig voelen als u in hartje Brussel een terrasje meepikt? En kan u uw kroost nog wel met gerust gemoed naar Tomorrowland laten gaan, waar 'ze' ook kunnen toeslaan, nu de vijand blijkbaar overal zit?
Ook de politieke impact valt moeilijk te overschatten, zoals de voorbije dagen al goed merkbaar was op Facebook en Twitter, waar zelfs notoire academici en opiniemakers met getrokken messen tegenover elkaar stonden. Als effectief bewezen wordt dat een of meerdere daders van de slachtpartij in Parijs uit Syrië afkomstig waren, dan brengen ze de duizenden vluchtelingen die wél voor het geweld daar wegvluchtten extra in moeilijkheden. Terwijl je in deze nietsontziende aanslagen natuurlijk ook munitie kunt vinden voor net méér steun aan mensen die dat soort ideologieën ontvluchten.
'Wij' versus 'zij' op alle vlakken dus, een discours waarmee we angstwekkend dicht de ideologische slipstream naderen van het tuig dat vrijdagavond in Parijs toesloeg.
Meer burgerschap
"We hadden met de aanslagen tegen Charlie Hebdo al een point of no return bereikt, en nu dit", vindt ook politicoloog en migratiespecialist Bilal Benyaich. "De druppel te veel voor de wederzijdse beeldvorming, zeg maar. De polarisering leidt er toe dat loyauteit aan de etnisch-culturele of religieuze groep bij allochtonen én autochtonen centraal komt te staan. Terwijl we nu net niet in die val mogen trappen, want een verdere polarisatie zal leiden tot het einde van een samenleving die naam waardig, waarbij op termijn nog meer islamitische aanslagen maar ook extreemrechts geweld te verwachten valt.
"Ik vrees dat dit nog maar het einde van het begin is, en mijn duurzaam antwoord daarop is: meer burgerschap. Dat moet meer dan ooit centraal komen te staan, we moeten allemaal in de eerste plaats Belg of Vlaming zijn. Onze civiele identiteit moet de confessionele breuklijnen proberen te overstijgen."
Filosoof Etienne Vermeersch pleit voor een dubbele aanpak. "We kunnen de polarisering hier niet los zien van wat er internationaal gebeurt, of voorlopig net niet gebeurt. Daarom zou de Organisation of Islamic Cooperation - die 57 moslimlanden verenigt - zo snel, plechtig en ondubbelzinnig mogelijk moeten verklaren dat IS geen rechtmatig kalifaat is en strijdig is met de huidige islam. De groep kan zich daar dan ook niet langer op beroepen om een zogenaamde heilige oorlog te voeren.
"Tegelijk ligt de sleutel natuurlijk ook grotendeels in Syrië: als we erin slagen om daar een soort overgangsregime te installeren, droogt ook de vluchtelingenstroom op, waardoor de angst en de spanning hier wat kunnen afnemen. Puur lokaal moeten onze politici gewoon ook duidelijk de waarheid durven te zeggen, en die is tweeledig: een ruime meerderheid van de moslims heeft niets mee te maken met dit soort van barbaarse daden, maar de islam biedt daar wél een voedingsbodem voor.
"Laat ook de meest invloedrijke moslimtheologen in ons land nu eindelijk eens de krachten bundelen, door hun achterban duidelijk te maken dat een aantal voorschriften uit de Koran vandaag en hier niet meer gelden. Dat biedt duidelijkheid aan de moslims hier en kan een geruststelling zijn voor de niet-moslims, waardoor de druk wat van de ketel kan."
Moraalfilosoof Patrick Loobuyck is het daar in grote lijnen mee eens. "Dit soort geweld traumatiseert onze samenleving, waarna iedereen een eenzijdige analyse maakt. Cherry picking als het ware, terwijl we nu meer dan ooit nood hebben aan omvattende en genuanceerde benaderingen.
"Het is goed dat invloedrijke moslimtheologen afstand nemen van het geweld, van de verheerlijking daarvan én van bepaalde Koran teksten. Maar ook het Westen moet nadenken over hoe het zich verhoudt ten aanzien van Saoedi-Arabië. De islam staat nu in het middelpunt van het debat, meer duidelijkheid kan dat debat enkel maar ten goede komen."