Nederland beleeft grondige herverkaveling politiek landschap
Het politieke landschap in Nederland wordt grondig dooreengeschud. Uit meerdere peilingen blijkt dat de radicaal-linkse SP nu de tweede, of zelfs eerste, partij wordt. Wat is er aan de hand? 'Nederlandse kiezers zijn niet wispelturig, wel kieskeurig'.
Wie twee jaar geleden de SP van Emile Roemer als eerste of tweede partij van Nederland had aangeduid, zou gek zijn verklaard. Vandaag torent zijn oppositiepartij volgens alle recente peilingen uit boven de traditioneel grootste linkse formatie, de Partij van de Arbeid (PvdA) van Job Cohen. Ze eindigt zelfs voor de PVV van Geert Wilders. Volgens de immer schommelende dagpeiling van Maurice de Hond lag de SP zondag zelfs even voor op de liberale regeerpartij VVD van premier Mark Rutte. Diens christendemocratische coalitiepartner CDA zakt weg, naar een historisch dieptepunt.
"De PvdA verliest zijn dominante positie op links", bevestigt André Krouwel, politicoloog van de Vrije Universiteit Amsterdam (VUA) en analyst van de gezaghebbende Politieke Barometer-poll in een gesprek met De Morgen. "Dat komt omdat de PvdA onder het huidige VVD-CDA-minderheidskabinet nog nooit een echte oppositiepartij is geweest. Omdat premier Rutte voor sociaal-economische en Europese dossiers geen beroep kon doen op zijn gedoogpartner PVV vroeg, en kreeg, hij steun van de PvdA 'uit staatsraison'. Hun linkse kiezers houden daar niet van. Voor hen blijft Rutte I een rechts bezuinigingskabinet. Dat heeft de SP goed uitgebuit."
In een antwoord op de barslechte peilingen beloofde PvdA-leider Job Cohen afgelopen weekeinde dat hij de coalitie "niet zal helpen met verdere besparingen als Rutte er in een extra bezuinigingsronde niet uitkomt met de PVV". Ook schuift de PvdA nu Hans Spekman naar voor als partijvoorzitter. Hij is emotioneler en staat dichter bij de doorsnee burgers. Niets te vroeg, meent Krouwel. "De PvdA heeft een leiderschapsprobleem. Cohen is te houterig en niet echt aanspreekbaar. Roemer van de SP komt bij de linkse kiezers beter over, als een leuke meneer die mensentaal hanteert."
Leuker zelfs dan Geert Wilders. Uit de polls blijkt dat de SP ook kiezers weghaalt bij de PVV, al blijft dat een minderheid. "Het gaat om de typische zeven procent mensen die altijd boos is. Deze ideologielozen trappen altijd tegen het systeem, of dat nu rechtsom is of linksom", zegt Krouwel. "Ideologisch blijven beide partijen tegenpolen."
Voor premier Rutte is volgens Krouwel het verval van zijn coalitiepartner CDA het slechtste nieuws. "Het CDA is een bootje op een kolkende rivier dat niet meer tegen de stroom kan inroeien, zonder duidelijk leiderschap. Ze zijn in een staat van ideologische verwarring". De politicoloog relativeert zelfs de stabiliteit van Ruttes liberalen - "een diep verscheurde partij, tussen kosmopolieten en nationalisten. Geen coherente partij meer."
De gemene deler van de peilingen is dat de drie grote traditionele stromingen hun kiezers niet meer aan zich kunnen binden. "Overal in Europa, niet alleen in Nederland is dat een trend: extremisten, populisten, en regionalisten profiteren", zegt Krouwel, "omdat de traditionele partijen vooralsnog geen goed antwoord kunnen formuleren op alle uitdagingen van de huidige economische realiteit in een geglobaliseerde wereld". De kiezers zelf zijn volgens onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) echter "niet wispelturiger maar kieskeurig" geworden. "Kiezers zijn begonnen te doen wat ze behoren te doen, namelijk kiezen. Veel kiezers zijn niet meer trouw aan één partij, wel aan hun eigen opvattingen", besluiten hun politicologen uit een onderzoek bij 55000 mensen. "Ze zweven tussen twee of drie verwante partijen, meestal in het linkse of rechtse blok. De sterke schommelingen duiden niet op een gebrek aan vertrouwen. Ze vormen geen crisis voor de democratie, wel een crisis voor de gevestigde partijen".
Uit democratisch oogpunt is deze ontwikkeling volgens de onderzoekers winst, omdat burgers echt een keuze maken. Uit bestuurlijk oogpunt is dit problematisch: het wordt steeds moeilijker een coalitie te vormen. Volgens politicoloog Krouwel is er voor de traditionele stromingen maar één redding. "Diep door het stof gaan, zich herorienteren en hergroeperen", zegt hij. "We staan dan ook aan de vooravond van het onstaan van nieuwe partijstructuren."