Alle ogen gericht op Mark Rutte

Leider Nederlandse liberalen aan zet bij ‘buitengewoon ingewikkelde’ coalitievorming

“Er is niet veel over te zeggen. Laten we eerst kijken hoe we zo snel mogelijk scherp krijgen welke partijen een werkbare coalitie kunnen vormen.” Kort van stof weigerde VVD-leider Mark Rutte zich gisteren uit te spreken over de mogelijke regeringsvorming. “Het is echt een buitengewoon ingewikkelde situatie.” De liberaal is voor de fractieleiders van alle partijen de aangewezen politicus om eerstdaags formatiegesprekken te beginnen. De VVD boekte woensdagnacht een historische overwinning, door voor het eerst in zijn 62-jarig bestaan de grootste partij van Nederland te worden. Meteen is Rutte ook favoriet om premier te worden en dan zou het de eerste keer zijn sinds het kabinet-Cort van der Linden (1913-’18) dat een liberaal de sleutels krijgt van het ‘Torentje’.

Maar eerst moet de VVD nog schaken met zetels. De Nederlandse kiezer heeft Den Haag ei zo na mat gezet. Volgens André Krouwel, politoloog van de Vrije Universiteit Amsterdam en auteur van het Nederlandse Kieskompas, is het geleden van de jaren vijftig dat een partij met zo weinig zetels het voortouw mag nemen in formatiebesprekingen. Het Nederlandse electoraat lijkt meer versnipperd dan ooit. “Nog nooit lagen de Nederlandse partijen zo dicht bij elkaar, zo goed als alle tussen de tien en iets meer dan dertig zetels”, zegt Krouwel.

Rutte lijkt niet om gesprekken met Geert Wilders heen te kunnen, en sloot dat gisterenavond op het Open Vld-congres in Gent ook niet uit. De rechtsradicale Partij voor de Vrijheid (PVV) schoot omhoog van 9 naar 24 zetels en werd de derde partij van het land, groter dan het Christen Democratisch Appel (CDA) van ontslagnemend premier Jan Peter Balkenende. Uit een opiniepoll bleek gisteren dat een meerderheid van VVD’ers gesprekken met de PVV wenselijk acht. Ook de andere politieke kopstukken zijn die mening toegedaan.

“Wellicht gaat Rutte onder druk van zijn rechtervleugel een potje klaverjassen met Wilders, maar de enige echte hervormingsregering is pimpelpaars”, zegt Krouwel. “Een regeringsvorming met de PVV is volgens mij een doodlopende straat. Los van de ideologische verschillen heeft een VVD-CDA-PVV-coalitie slechts één zetel meerderheid. Dat zou een vechtkabinet worden. Eén dissident is dan voldoende om de zaak vast te laten lopen.” Een tripartite van VVD-PvdA-CDA dicht Krouwel evenmin slaagkansen toe. “Dan zou Wilders vrij spel krijgen op de rechterflank en de andere partijen op de linkerflank. Nee, zo’n regering zou snel een drama worden.”

De enige heilzame coalitie noemt Krouwel ‘pimpelpaars’, of ‘paars plus’ zoals sommigen het noemen: VVD-PvdA-Groen Links en het sociaal-liberale D66 van Alexander Pechtold. “Dat zijn de enige echte partijen die een breed besparingspakket willen doorvoeren dat noodzakelijk is.”

Inhoudelijk zal dat niet eenvoudig zijn. De kloof tussen de sociaaldemocraten en de liberalen is immers veel groter dan onder de eerste paarse kabinetten van premier Wim Kok (1994-2002). “Maar al deze partijen willen wel 30 miljard euro besparen in de komende acht jaar”, zegt Krouwels. “Het verschil zit in het tempo van de besparingen. De VVD wil meteen 20 miljard besparen, de PvdA 10 miljard, Groen Links, dat in deze campagne naar rechts opschoof, 12 miljard. Ze moeten het ook eens worden waar de klappen gaan vallen, maar een compromis, 13 à 14 miljard euro besparingen, is mogelijk.”

Bij pimpelpaars zouden alle ogen gericht worden op Job Cohen. Zijn PvdA verloor wel drie zetels (van 33 naar 30) maar vierde woensdagnacht in de Amsterdamse poptempel Paradiso toch feest alsof ze gewonnen hadden. Dat komt omdat de partij een half jaar geleden nog op 14 zetels stond in de opiniepeilingen. Ook na de val van het kabinet-Balkenende IV, waarin de partij samen met het CDA de motor vormde, zag het er niet goed uit. Maar het tij keerde nadat partijleider en ex-minister van Financiën Wouter Bos plaatsruimde voor Cohen.

“De PvdA heeft altijd zijn verantwoordelijkheid genomen”, zei Cohen. “In de afgelopen jaren zijn we regelmatig afgeschreven. Wel, hier zijn we. Indien nodig zullen we onze verantwoordelijkheid niet uit de weg gaan. We zullen snel contact nemen met de partijen die dicht bij ons staan.” Daarmee verwees hij naar Groen Links en D66, de pimpelpaarse partners. Maar Cohen feliciteerde alle partijen die winst boekten, de PVV voorop, wat meteen op boegeroep botste. Cohen suste. “Het is een geweldige overwinning, dat moeten we respecteren.”

Bij de PvdA-top wordt vooralsnog behoedzaam gereageerd op de coalitievorming. “Het is een ingewikkelde uitslag. In welke vorm ook wordt het geen voor de hand liggende coalitie”, zegt demissionair minister van Onderwijs Ronald Plasterk aan De Morgen. “We hebben nochtans nood aan een stabiele regering die het land door de economische crisis zal leiden, wat niet simpel zal worden.” Plasterk koesterde woensdagnacht nog altijd de hoop dat Cohen een toonaangevende rol kan spelen in een regering. “We hebben iemand nodig die de boel bij elkaar kan houden. Cohen heeft het juiste profiel.”