Het recordaantal mensen onder elektronisch toezicht is geen hoera-verhaal

Eind vorige week pakte het Departement Welzijn uit met positief nieuws: nooit eerder stonden zoveel mensen onder elektronisch toezicht als in 2018. Maar liefst een kleine 4000 personen ondergingen in dat jaar hun straf of voorlopige hechtenis met behulp van een enkelband respectievelijk GPS, een stijging met 4.2 procent ten opzichte van 2017.

Dat is goed nieuws, wist Liesbeth Wyseur, woordvoerder van het Departement Welzijn, ons te zeggen: “Het is een humane manier van strafuitvoering”. 

Dit nieuws stemt mij tegelijk blij en triest. Dat het elektronisch toezicht een humane straf is, is zeker waar. Neem bijvoorbeeld mensen die een gevangenisstraf tot drie jaar moeten uitzitten, de grootste groep van de personen onder elektronisch toezicht. Hun straf wordt quasi automatisch door de gevangenisdirecteur omgezet in elektronisch toezicht. Dat betekent dat zij geen dag moeten doorbrengen in de gevangenis. 

In plaats daarvan zitten zij hun straf thuis uit, met behulp van een enkelband. Geen straf, zegt u? Deze mensen krijgen strikte uurroosters mee waar zij zich aan moeten houden. Onderzoek wijst uit dat dit wel degelijk als een straf wordt ervaren door de personen die het krijgen opgelegd.

Voor iemand die werkt, is zo’n straf een groot voordeel. Hij of zij kan blijven werken, want het uurrooster voorziet hiervoor vrije uren. Eens de werkuren voorbij zijn, moet men terug naar huis, waar men de rest van de dag en nacht moet doorbrengen.

Bijkomend voordeel is dat de persoon onder elektronisch toezicht zijn of haar rol binnen het gezin kan blijven spelen. Dat is zinvol voor de persoon zelf, maar zeker ook voor diens gezinsleden. Kon dit u nog niet overtuigen van de meerwaarde van het elektronisch toezicht? Laat mij dan ook nog vermelden dat het elektronisch toezicht goedkoper is dan de gevangenisstraf.

En toch. En toch ben ik ook triest wanneer ik hoor dat nooit eerder zoveel mensen onder elektronisch toezicht stonden. Want dat streven naar steeds meer mensen onder elektronisch toezicht heeft het systeem doorheen de jaren uitgehold. Het moet steeds sneller.

Het elektronisch toezicht is vervallen in een erg gestandaardiseerd systeem, met te weinig aandacht voor mogelijke achterliggende problemen die ertoe hebben geleid dat iemand feiten heeft gepleegd. Iedereen met een gevangenisstraf tot drie jaar krijgt dezelfde straf, en die is op dit moment beperkt tot onbestaande met betrekking tot individuele begeleiding.  

Iemand met een gevangenisstraf tot drie jaar, enkele uitzonderingen daargelaten, zal zijn of haar periode onder elektronisch toezicht uitzitten door enkel een uurrooster na te leven. De naleving van dit uurrooster wordt opgevolgd door het Vlaams Centrum voor Elektronisch Toezicht, het VCET, dat via de signalen uitgezonden door de enkelband weet of iemand thuis was op het ogenblik hij of zij thuis moest zijn.

Vroeger thuis van het werk? Later vertrokken naar het werk? Een dag ziekteverlof? Dan moet u het VCET verwittigen. Eens de vrije uren voorbij zijn, mag men de woning niet meer verlaten. Voor iemand die niet werkt, is het nog eenvoudiger: die krijgt vrije uren van 8u tot 12u. Slaapt u graag uit? Dan zal u zich toch moeten trainen om in de voormiddag naar de bakker te gaan, want vanaf 12u mag u de woning niet meer verlaten.

Het personeel van het VCET houdt nauwlettend in de gaten of deze personen niet afwijken van hun uurrooster, maar voor een kwaliteitsvolle opvolging is het contact dat zij hebben met de personen onder elektronisch toezicht te kort, is er een te groot personeelsverloop en personeelstekort, zijn de verwachtingen te beperkt.

Contacten tussen het personeel van het VCET en de personen onder elektronisch toezicht verlopen via de telefoon en die gesprekken zijn vaak onpersoonlijk en erg kort. Meer hebben zij immers niet nodig om te checken waarom iemand niet op tijd naar huis kwam na zijn werk. 

De vraag die zich hier onvermijdelijk opdringt, is wat we kunnen verwachten van een systeem dat mensen rigide uurroosters doet naleven, maar verder geen aandacht heeft voor mogelijke achterliggende problemen.

Denk bijvoorbeeld aan iemand die zwaar verslaafd is aan drugs of alcohol. Zullen dergelijke problemen verdwijnen door deze persoon tussen 8u en 12u naar de bakker te laten gaan?

Het elektronisch toezicht voor iemand die een gevangenisstraf van meer dan 3 jaar uitzit met een enkelband is in dat opzicht interessanter. Deze personen volgen een uurrooster op hun maat, maar krijgen daarnaast ook voorwaarden opgelegd waarbij rekening wordt gehouden met de moeilijkheden die iemand ondervindt en die aanleiding hebben gegeven tot het plegen van feiten. 

Een persoon die met een drugsverslaving kampt, zal bijvoorbeeld verplicht worden om in behandeling te gaan om te werken aan zijn of haar drugsproblematiek. De justitieassistent volgt op of hij of zij ook daadwerkelijk de begeleiding volgt en maatregelen worden genomen wanneer men de individuele voorwaarden schendt.

Het naleven van het uurrooster is in dit geval een middel om een ander doel te bereiken, daar waar het naleven van het uurrooster een doel op zich is wanneer iemand een gevangenisstraf tot drie jaar uitzit onder elektronisch toezicht. 

Het verhaal van het groot aantal personen onder elektronisch toezicht zal pas een hoera-verhaal worden wanneer we voorzien in een goede opvolging van alle personen onder elektronisch toezicht, waarbij verder wordt gegaan dan louter controleren of men thuis is wanneer men thuis hoort te zijn. Dit is immers slechts een eerste stap, daarna is er voor de personen die een straf uitzitten nog meer werk aan de winkel.

Onderzoekers proberen al enkele jaren duidelijk te maken dat het elektronisch toezicht enkel zinvol is wanneer er sprake is van voldoende omkadering en ondersteuning. Het is daarbij cruciaal om te voorzien in voldoende personeel bij het VCET, dat geschoold is om op een adequate manier om te gaan met deze doelgroep, en om de justitieassistent (opnieuw) een grotere rol te laten spelen.

Al geruime tijd is men ambitieus wat het aantal personen onder elektronisch toezicht betreft. Het is tijd dat men opnieuw ambitieuzer wordt over de inhoud van dat elektronisch toezicht.