Afgesneden oor Van Gogh tot leven gewekt
In het Duitse Karlsruhe wordt momenteel het afgesneden linkeroor van Vincent van Gogh tentoongesteld. Niet het ware orgaan, maar een waarheidsgetrouwe reproductie gecreëerd uit genetisch materiaal en weefsel van afstammeling Lieuwe van Gogh. Een sterk staaltje wetenschap in naam van de kunst.
Het oor is een wetenschappelijk hoogstandje. Drie jaar tijd heeft kunstenares Diemut Strebe nodig gehad om het orgaan te produceren. Samen met Robert Langer van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en Charles Vacanti van Harvard University (de man die in 1995 succesvol een menselijk oor op de rug van een muis liet groeien, JL) bouwde Strebe het oor zorgvuldig na in gesofisticeerde Amerikaanse laboratoria.
Zowel de structuur, de vorm als het DNA van het linkeroor zijn zo goed als identiek aan dat van de echte Van Gogh. En net zoals elk menselijk oor, is ook deze kunstmatige replica een levend biologisch organisme. "Het oor kan ziek worden of sterven", aldus Strebe. "We verzorgen het zoals een huisdier door het de juiste voedingsmiddelen te geven. In principe kan het zo oud worden als een mens." Een leuke extra: wie in het oor spreekt, kan via een installatie horen hoe het menselijk hoofd die trillingen ervaart.
Het weefsel en genetisch materiaal dat nodig was om het oor te produceren, haalde Strebe bij Lieuwe van Gogh, de zoon van de vermoorde regisseur Theo van Gogh en het achterkleinkind van Vincents broer Theo. Als vierde generatie in een rechte mannelijke lijn vanaf de oudste Theo kon hij erfelijk materiaal aanbrengen met een identiek Y-chromosoom en een zestiende genetische informatie die Vincent ook had.
Met suiker
DNA van de beroemde schilder zelf te pakken krijgen, was iets moeilijker. Strebe liet een postzegel onderzoeken waaraan Van Gogh zogezegd gelikt zou hebben, maar die piste bleek uiteindelijk naar een dood spoor te leiden. De uiteindelijke verlossing kwam van een oude enveloppe uit 1883, waarop genetisch materiaal van de schilder teruggevonden werd.
Hoewel het oor een wetenschappelijk product is, valt het toch eerder onder de noemer kunst. Het wordt dan ook tentoongesteld in het museum voor kunst- en mediatechnologie (ZKM) in het Duitse Karlsruhe. "Het is een tentoonstelling bestaande uit één stuk", verduidelijkt Constanze Heidt van het ZKM. "Een combinatie tussen een wetenschappelijk project en kunst. Iets heel bijzonders."
En dat was exact wat Strebe wou realiseren. "Enkele jaren geleden raakte ik geïnteresseerd in de cross-over tussen wetenschap en kunst. Ik gebruik wetenschap om kunst te maken. Het is mij bij dit project ook meer om het concept dan om Van Gogh zelf te doen. Hij maakte goede schilderijen, maar ik ben meer in conceptuele kunst geïnteresseerd."
Officieel werd het oor Sugababe genoemd. Omdat het kunstwerk de kleur en structuur van kristalsuiker heeft. Bovendien werd ook effectief suiker gebruikt in het ontwikkelingsproces.
Tot in de ruimte
Wie graag een echt Van Gogh-oor koopt om thuis op de dressoir te zetten, is eraan voor de moeite. Sugababe is een uniek stuk. Er komen waarschijnlijk nog enkele andere oren, uiteraard in limited edition, maar die zullen wetenschappelijk anders opgebouwd zijn. Voor dat vervolgproject heeft Strebe al een vrouwelijke afstammeling van Van Gogh kunnen overtuigen om eveneens genetisch materiaal af te staan.
Toch is de kunstenares niet van plan om voortaan aan te lopende band levensechte ledematen te produceren. "Het is absoluut niet mijn bedoeling om mensen te gaan klonen. Het is interessant om de vraag te stellen of we het moeten doen, maar ik ben het niet van plan. Al zal ik in mijn toekomstige projecten wetenschap en kunst altijd wel blijven combineren. Ik hou van biologie en kwantumfysica. Zo stuur ik in november een van mijn kunstwerken samen met een Italiaanse astronaut de ruimte in."