De voorzitter doet haar GOESTING
Zelf hoopt ze als partijleider vooral ideologische lijnen uit te zetten. Dat Gwendolyn Rutten (40) vooral puin moet ruimen, frustreert haar dan ook diep. Maar het is wel puin van eigen makelij.
"Dat machobeeld van onze partij klopt al een hele tijd niet meer. Binnen de partijraad is Maggie De Block ondervoorzitster, en bij de Open Vld-ministers in de regering zijn er twee vrouwen, Maggie en Annemie Turtelboom. Straffe madammen." Woorden van Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten in Het Belang van Limburg van 9 februari 2013.
Waar ze kan, zet Rutten telkens dat beeld van het vrouwelijke koptrio gretig in om aan te tonen hoezeer zij de door vetes verteerde mannetjespartij die ze in 2012 erfde van Alexander De Croo veranderd heeft: bij deze vrouw geen machtsspelletjes meer.
Dat beeld ligt aan diggelen sinds vrijdag 29 april en het pijnlijke ontslag van Annemie Turtelboom. "Factcheck: vrijdag hing er nog factuur 2 mia boven ons hoofd. Vandaag biomassa afgekeurd. Thx to @RuttenGwendolyn @Barttommelein @wfschiltz", luidt de tweet die de partij op 2 mei verstuurt. Als in de beste stalinistische traditie is de voormalige minister en voormalige vriendin Annemie Turtelboom van het plaatje geknipt.
In de mate dat je in de toppolitiek vriendinnen kunt hebben, waren Gwendolyn Rutten en Annemie Turtelboom vriendinnen. Zelfde 'yes we can'-voluntarisme, zelfde drijfkracht, zelfde hang naar een mooie garderobe. Het is juist die kameraadschap die van het ontslag van Turtelboom zo'n publieke marteling heeft gemaakt.
Te lang heeft Rutten geaarzeld om de tekortschietende minister los te laten. Dan nog voelt Turtelboom zich ten diepste vernederd door haar medestandster en lokt ze media én coalitiepartners met een bizar zinnetje over een "belangrijke beslissing over biomassacentrale in Gent" naar een aanslepende interne partijdiscussie. Afgesproken is dat ze daarover niets zal zeggen, maar Turtelboom doet het toch - een middelvinger naar controlefreak Rutten die zo de regie over de kabinetswisseling helemaal verliest.
Dead woman walking
Annemie Turtelboom is al langer een dead woman walking in de Wetstraat. In januari publiceert De Morgen een kritisch portret van haar ministerschap, mede op basis van vele vooral anonieme interne bronnen bij de partijtop. Minstens sinds haar herverkiezing aan het hoofd van Open Vld, eind maart, weet Gwendolyn Rutten dat haar 'maatje' moet gaan en dat ze haar desnoods zal moeten ontslaan - wat uiteindelijk min of meer ook gebeurd is.
De Turteltaks was al erg genoeg. Dat Turtelboom ook op Financiën geen vlekkeloze beurt maakt en haar eigen kabinet amper gemanaged krijgt, doet de partij vrezen voor grotere accidenten à la Jacqueline Galant, de federale MR-minister die moest opstappen na onwaarheden in de federale Kamer. Dan liever zelf de hakbijl hanteren.
Arne Vandendriessche, de ambitieuze lokale voorzitter van Open Vld in Kortrijk die even flirtte met een tegenkandidatuur tegen Rutten, mag graag beweren dat hij het hoofd heeft geëist van de wankele minister van Energie die haar naam gaf aan de Turteltaks. De waarheid is dat Rutten Vandendriessche heus niet nodig heeft gehad om te beseffen dat ze af moet van Turtelboom. De voorzitter zelf heeft, tussen vele gegadigden, haar gekozen als topminister in de Vlaamse regering. Het rumoer in de partij dat dat een vriendendienst is geweest, wil maar niet gaan liggen. Het maakt dat de Turteltaks behalve een electorale bloeding ook een interne besmettingshaard is.
Zegt een intimus: "Gwendolyn is zo vaak achter, naast en voor Annemie gaan staan. Ze kon die steun gewoonweg niet meer verantwoorden binnen de partijtop. Annemie was zichzelf niet meer."
Maggie in de weg
"Annemie en Gwendolyn waren goeie vrienden. Het moet nu heel eenzaam zijn voor Annemie", weet Maggie De Block, minister van Sociale Zaken en derde vrouw in de partijtop. "Ik heb haar nog een berichtje gestuurd. 'Laat het nu een beetje bezinken, trek u terug in uw habitat met uw vrienden en uw familie.' Ze heeft acht jaar alles van zichzelf gegeven. Zo'n ministerschap, dat is je leven. Je hebt niks ervoor, erachter of erna. Maar ze zal opnieuw een uitdaging vinden. Ze is een bekwame vrouw."
Tussen De Block en Rutten is de relatie altijd veel zakelijker gebleven. Killer zelfs, in het begin, getuigt Noël Slangen. "In het begin was Maggie niet bepaald voor Gwendolyn. Zij was een van de weinigen die weigerde om mee te doen met die befaamde trappenscène om Gwendolyn te steunen als kandidaat-voorzitter. Maar later zijn ze in Vlaams-Brabant een hele sterke tandem geworden. Ze voelen elkaar goed aan en ze beseffen dat ze elkaar sterker maken."
Zo is het dus niet altijd geweest. Wanneer Alexander De Croo in 2010 nieuwe verkiezingen uitlokt, dient Gwendolyn Rutten - op dat moment alleen nog maar bekend van een mislukte gooi naar het partijleiderschap - zichzelf publiekelijk aan als kandidaat-lijsttrekker in Vlaams-Brabant. Verbouwereerd durft de partijtop haar kandidatuur niet te weigeren. Maar wanneer De Croo vervolgens na de recordonderhandelingen in 2012 regeringsleden mag aanduiden, kiest hij onverwacht voor backbencher Maggie De Block uit dezelfde provincie. Een doodschop van de partijvoorzitter voor de ambitieuze jonge vrouw die het tegen hem opnam. Voor de partij pakt het manoeuvre wonderwel uit. De Block wordt een vedette zonder weerga.
Tussen 'Gwennie' en 'Maggie' blijft nog lang kilte hangen. Die is weg sinds ze beiden een plekje op het balkon hebben, bevestigt minister De Block. "Toen Gwendolyn in 2012 begon als voorzitter, waren de peilingen helemaal niet goed. Wij hebben toen die zomer vaak op het terras gezeten tot het licht uitging in het café. We zijn toen met de campagne rond 'goesting' gekomen. Veel mensen vonden dat toen gek, vrouwen die over goesting begonnen, maar het typeert ons alle twee. Gwendolyn en ik zijn gewoon erg volhardend."
Neen is geen antwoord
Gwendolyn Rutten is inderdaad het type dat graag volhardend haar 'goesting' doet. Ze aanvaardt geen neen als antwoord. Elke amateur-psycholoog zal dat aan haar opvoeding wijten. De kleine Gwendolyn groeit op in wat ze zelf een "zorgeloos, gelukkig gezin" noemt.
Discussiëren - en blijven discussiëren - leert ze van haar vader. "Mijn vader is extreem mondig", vertelde ze ooit in deze krant. "Hij kon met zijn argumenten echt het bloed onder mijn nagels vandaan halen. Hij begon met stelling A, heel goed wetende dat hij me daarmee op de kast kon jagen. Waarop ik volop voor stelling B ging, uiteraard. Maar dan plots had hij zijn retoriek omgekeerd en verdedigde hij stelling B en wist ik niet meer hoe er nog uit te geraken. Als ik nu goed kan discussiëren, dan heb ik het daar geleerd." Critici zullen zeggen dat ze daar ook leerde doordrammen.
Volharding is dit: twee jaar na de vernederende degradatie door Alexander De Croo volgt ze hem op als nationaal voorzitter. Zonder specifieke revanchegevoelens, maar toch stiekem blij dat zij het laatste woord heeft.
Ongebreidelde ambitie tekent haar politieke blitzcarrière. Bekend is het verhaal van hoe ze na de regeringsintrede van de VLD in 1999 zelf haar sollicitatiebrief voor een baan bij de partij gaat afgeven op het hoofdkwartier in de Melsensstraat en omzeggens meteen wordt aangenomen door voorzitter Karel De Gucht.
Sindsdien wordt ze bij zijn 'clan' ingedeeld, maar dat klopt niet helemaal. Gwendolyn Rutten is niet van de clans. Ze komt uit een liberale familie van kleine zelfstandigen (grootvader was slager) en vrije beroepen (vader is tandarts, moeder is kinesiste), maar Rutten is er bepaald trots op dat ze haar eigen achternaam gemaakt heeft, tussen de De Guchts, de De Clercqs en de De Croos in.
Noël Slangen: "De job van partijvoorzitter isoleert mensen. Je staat er doorgaans helemaal alleen voor. Iedereen heeft iets van je nodig en iedereen is bezig met zijn positie. Dat valt mentaal niet te onderschatten. Iemand zoals Karel richtte zich bijna helemaal op zijn familie, Guy op een aantal intimi. Gwendolyn valt vooral op zichzelf terug. En dat is zwaar."
Tien jaar na haar eerste sollicitatie op een VLD-vacature in de krant en na indrukwekkende passages als jonge kabinetschef bij Fientje Moerman en Dirk Van Mechelen, is Gwendolyn Rutten al kandidaat-partijvoorzitter, zonder enige parlementaire ervaring. Dat begint met een uitnodiging van Dirk Van Mechelen om samen een pint te gaan drinken in de befaamde Brusselse kroeg De Monk.
Van Mechelen zoekt steun voor zijn gooi naar het leiderschap, denkt Rutten. Van Mechelen blijkt iets anders te zoeken. Hij wil dat zijn protegee de handschoen opneemt. Hij en Dirk Sterckx zullen haar steunen.
Dirk Van Mechelen heeft haar nog altijd hoog zitten. "Ze was de jongste op ons kabinet en de meest temperamentvolle. Het tegendeel van een jaknikker. Net wat een minister nodig heeft."
De beslissing om ook echt in de race te stappen neemt ze op de zomerfractiedagen van de partij in Oostende, befaamd sinds Fientje Moerman de liberale voorkeur voor nachtelijk naaktzwemmen onthulde. Dat Noël Slangen voorstelt met kandidatentrio's te werken om zo ook een paar vrouwen in de teams te krijgen, zint haar niet. Ze wil niet als excuustruus meedoen, dan liever glorieus ten onder gaan met een eigen ploeg.
Alexander De Croo, de latere winnaar, biedt haar bij een broodje een plek in zijn ploeg aan. De reactie van Rutten: "Kom jij maar in mijn team zitten." Rutten gaat er kansloos uit in de eerste ronde. Maar, zegt Dirk Van Mechelen: "Was Marino Keulen er als derde kandidaat niet tussen gefietst, dan hadden wij het gehaald."
Het plan Brussel
Haar schijnbaar grootste triomf lijkt Gwendolyn Rutten te halen wanneer ze, in juli 2014, erin slaagt haar partij vanuit het niets in de nieuwe Vlaamse regering te loodsen. Het levert haar, intern en extern, veel krediet op voor haar strategisch doorzicht en volharding. Zij was het immers die de koppeling van toetreding in de twee regeringen altijd als eis vooropgesteld had in het volle besef dat Open Vld in Vlaanderen mathematisch niet nodig is voor een meerderheid.
Inmiddels, niet eens twee jaar later, zit er diepe craquelure in dat mooie plaatje. De aanstelling van Turtelboom was een vergissing, de onderschatting van de opdracht op Energie een collectief falen, typerend voor een partij die te gretig in een regering wil stappen waar ze niet echt nodig is. Terwijl de coalitiepartners al drommels goed beseffen dat er een dure factuur wacht, blijft de minister van Energie vooral uitpakken met dromen over een elektrisch wagenpark en andere Elon Musk-idolatrie. Wanneer Turtelboom vervolgens helemaal de mist in gaat bij de communicatie over haar energieheffing, is er dan ook geen collegialiteit.
Oorspronkelijk heeft Rutten een nog eigenzinniger ministerkeuze in gedachten. Naast Turtelboom wil ze ook haar andere vertrouweling in de partijtop bedanken voor bewezen diensten: Noël Slangen zou minister van Cultuur en Brussel worden. Dat wil Slangen ook graag zelf. Enig probleem: hij woont niet in Brussel. Ook daar heeft Rutten een oplossing voor bedacht: Slangen zal zich in Brussel (voor de schijn) domiciliëren. Tot zolang die verhuizing niet officieel in orde is, zal Brussels minister Guy Vanhengel een paar weken de stoel warm houden in de Vlaamse regering. Het zijn coalitiepartners N-VA en CD&V die die carrousel met ministersposten stoppen nog voor hij begint te draaien. Voor een keer moet Rutten toch een nee aanvaarden.
Die coalitiepartners laten intussen geen gelegenheid liggen om Open Vld onder de neus te wrijven dat ze helemaal niet nodig zijn in de Vlaamse regering. Hoewel Gwendolyn Rutten in februari inhoudelijk ook een paar faire punten scoort met haar offensief in de onderwijshervorming, maakt het dreigement om de hervorming desnoods niet mee goed te keuren weinig indruk.
Waarom dat risico op een blamage lopen? "Omdat ze er nu eenmaal echt van overtuigd is dat het beter kan", zegt een partijgenoot. "Die tekst is een compromis, en geen propere. De N-VA zet de hakken in het zand, maar zo zit Gwendolyn niet in elkaar. Zij wil die tekst beter maken, mensen overtuigen om het anders aan te pakken. Niet om daar politiek uit te winnen maar omdat zij er van overtuigd is dat ze gelijk heeft."
Chaos en mooie dingen
Gwendolyn Rutten vreet politiek. In woonplaats Aarschot is ze ook nog schepen van Verkeer en straks ongetwijfeld kandidaat-burgemeester. Haar man Jimmy, die ze op haar vijftiende leerde kennen op de badmintonclub, weet dat hij na alweer een nachtelijke vergadering best nog een uurtje wakker blijft om geduldig haar verslag te aanhoren. Ze verslindt politieke tv-series als House of Cards en The West Wing. Van die laatste topreeks gaf ze een boxje cadeau aan Alexander De Croo, toen hij Maggie De Block verkoos. Boodschap: ik heb geen lessen te krijgen over de rough business genaamd Wetstraat.
Toch lijkt ze voor micropolitieke schaakspelletjes en intriges eigen aan die fictiereeksen niet in de wieg gelegd. Dat beseft ze ook zelf. Liever werkt ze eigenhandig aan een opiniestuk of zelfs een boek. Maar het puin van de politiek van alledag haalt haar telkens weer in. Puin dat ze dus ook zelf mee heeft veroorzaakt.
Ook met de snelle beslissing in de Vlaamse regering over biomassacentrales heeft Rutten afgelopen week op tactiek verloren. Het doet partijgenoten weleens jaloers lonken naar een autoritaire voorzitter als Bart De Wever. Anderzijds, zegt een liberaal regeringslid: "Wie kan dit buiten de Wetstraatstolp wat schelen?"
In de oorspronkelijke afscheidsspeech van Annemie Turtelboom stond de zinssnede: "Uit chaos komen mooie dingen." De afgelopen week heeft bewezen dat uit chaos ook erg lelijke dingen kunnen ontstaan.
Dat lijkt Rutten intern niet echt aangerekend te gaan worden. De opluchting dat er verlossing uit de hel van de Turteltaks mogelijk is, primeert op de alweer kille indruk die de partij nalaat.
Neen, de voorzitter staat nog wel even overeind. Noël Slangen: "Gwendolyn is onvermoeibaar en heeft bovendien een grenzeloze ambitie. Als voorzitter zit ze ijzersterk in het zadel. Er is geen echte contestatie. Haar sterkte is haar veerkracht. Ze kan even down zijn van een tegenslag, maar de volgende dag staat ze er weer."