Poetin provoceren: Erdogan durft het

Werd het Russische gevechtsvliegtuig neergehaald na een schending van het Turkse luchtruim of toch boven Syrië? De vraag blijft onbeantwoord terwijl Ankara en Moskou elkaar met de vinger wijzen. Wel is duidelijk geworden dat het neerschieten geen beslissing kan zijn geweest die door een individuele piloot werd genomen.

Defensie-expert Dick Zandee van het Nederlandse Clingendael Instituut: "Alles wijst erop dat het Russische vliegtuig maar een aantal seconden boven het Turkse luchtruim vloog. De regel is dat je in een grenszone van 12 mijl al het recht hebt om een vliegtuig te waarschuwen, wat dus al eerder moet zijn gebeurd". Het Turkse leger heeft gisteravond de opnames met waarschuwingen aan de piloot publiek gemaakt. "Om te schieten heeft men bewust gewacht. Zo'n beslissing wordt op hoger niveau genomen. Dit was een daad ingegeven door meerdere overwegingen."

Eigenlijk stond dit incident in de sterren geschreven. Sinds Rusland eind september in Syrië oppositiegroepen begon te bombarderen om Assad te steunen, namen de spanningen in het grensgebied toe. Turkije steunt immers al jaren rebellen die Assad met alle mogelijke middelen weg willen. Deze haakse belangen moesten op een dag wel botsen. Alleen in oktober waren er dertien Russische schendingen van het Turkse luchtruim. De Turkse luchtmacht haalde een Russische drone neer.

Roemrijk verleden

De voorbije week riep Ankara de Russische ambassadeur nog op het matje omdat hun vliegtuigen aan de grens nu ook de Turkmeense rebellen bombardeerden die strijden tegen Assad. Het voortduren van deze beschietingen was voor president Erdogan en zijn regering een brug te ver. Moskou beschouwt de Turkmenen als jihadisten, maar de trotse Turken zien hen als bloedbroeders.

De Turkmenen vormen een kleine minderheid in Syrië - niet meer dan enkele honderdduizenden - die door Assad werd onderdrukt. Voor Turkije zijn ze de menselijke brug naar een roemrijk Ottomaans verleden dat door Erdogans nationalistische AK-partij graag wordt bovengehaald om haar regionale ambities kracht bij te zetten.

Hoever Erdogan wil gaan om het Turkse erfgoed in Syrië veilig te stellen was al eens te zien in februari, toen hij honderden soldaten Syrië instuurde om het grafschrijn te verwijderen van de middeleeuwse krijgsheer Suleyman Sjah - de grootvader van Osman I die het Ottomaanse Rijk stichtte.

Erdogan wil niets liever dan Sjah luisterrijk herbegraven in een nieuw Syrië, waar de invloed van soennitische Turkmenen in Damascus moet stijgen ten nadele van Assads alewitische sjiieten en Koerden. Een sterke Turkse poot in Damascus zou Erdogan ook strategisch goed uitkomen, omwille van Syrië's energievoorraden en waterbelangen die Turkije door dammen aan de bron van de Eufraat nu al bespeelt.

Gaskraan

Of zijn strategie loont, moet nog blijken. Erdogan neemt door zijn machtsspel met Poetin een groot risico. Turkije hangt voor zowat de helft van zijn gasbevoorrading af van een contract met Russisch staatsbedrijf Gazprom. Er liggen ook plannen op tafel voor een nieuwe strategische gaspijplijn. "Als Poetin de gaskraan dichtdraait, dan zit Erdogan met een probleem", zegt Zandee, al verwacht hij niet dat dit zal gebeuren. Door EU- en VS-sancties flink verarmd heeft ook Poetin de Turkse afzetmarkt nodig. Erdogan buit die zwakte genadeloos uit.

Zandee verwacht daarom dat het Kremlin het incident niet al te ver op de spits zal drijven. "Voor de Russen hebben de onderhandelingen over de toekomst van Syrië en hun terugkeer op het internationale politieke toneel nu een groter belang. Dit kan wel eens leiden tot betere en deconflicterende afspraken over het grensluchtruim - precies wat Erdogan wil."