Top 1000 van het grootste puberleed aller tijden
Behalve de wonderlijkste tijd van het jaar is de kerstperiode traditioneel ook het moment waarop de 'best of'-lijstjes op de radio uit hun voegen barsten. Een door de luisteraars zelf samengestelde top 100 aller tijden wordt dan plots een top 1000 of zelfs 2000. Het principe is telkens hetzelfde: de radio draait de 'allerbeste' plaatjes na elkaar zoals de luisteraar ze gerangschikt heeft.
In Vlaanderen zette Donna als eerste de toon met een jaarlijkse Top 2000 in de laatste week van het jaar. Opvolger MNM doet het bescheidener met een Top 1000, die al in november werd uitgezonden. Familiezender Radio 2 zendt wel nog zijn 1000 Klassiekers uit in de week tussen Kerst en Nieuw, terwijl concurrent Joe Fm zijn Top 2000 al van september achter de rug heeft. Op oudejaarsdag pakt Studio Brussel dan weer uit met zijn Tijdloze 100, terwijl opnieuw Joe FM aftelt met een Party Top 1000.
Altijd weer Bohemian Rhapsody
Ook in Nederland stuurt de nationale zender Radio 2 in dezelfde periode een Top 2000 de ether in. Bij onze noorderburen krijgt de megatop de allure van een staatszaak, met een bereik van 11 miljoen luisteraars. Voor de editie van dit jaar werd de top drie al op 25 november live aangekondigd in De wereld draait door. De derde plaats is voor 'Child in Time' van Deep Purple, de tweede plaats voor 'Hotel California' van The Eagles en op één staat voor de elfde keer in dertien edities 'Bohemian Rhapsody' van Queen.
Die nummers klinken ook voor ons erg vertrouwd in de oren. 'Bohemian Rhapsody' topte dit jaar ook in Vlaanderen de Top 2000 van Joe FM en vorig jaar de 1000 Klassiekers van Radio 2. De hits van The Eagles, Deep Purple, Meat Loaf, Led Zeppelin of Bryan Adams scoorden ook altijd hoog in andere best of-lijstjes van Donna of Q-Music. Zoals ook in de alternatieve Tijdloze 100 waar de winnaar al jarenlang bij voorbaat vastligt: 'Smells Like Teen Spirit' van Nirvana, met Metallica, Led Zeppelin en Pearl Jam op de dichtste ereplaatsen.
Hoe het komt dat net die nummers altijd weer de meeste stemmen vergaren? Je kunt geen vraag verzinnen of de wetenschap bedenkt er een antwoord bij. In Nederland liet het Instituut voor Beeld en Geluid wetenschappers los op het fenomeen 'top 2000', wat resulteerde in het boekje De muziek zegt alles. Vooral de bijdrage van professor Ad Vingerhoets, hoogleraar Emoties en Welbevinden van de vakgroep klinische psychologie aan de Universiteit van Tilburg, springt in het oog.
Vingerhoets liet zijn team deelnemende luisteraars aan de Top 2000 bevragen. "We vroegen respondenten om de nummers door te geven die bij hen het sterkste verdriet, vreugde en ontroering opriepen. Daarna vroegen we hen om hun persoonlijke favoriete nummer en het nummer dat bij hen vooral nostalgische herinneringen opwekt", vertelt Vingerhoets. "Vervolgens berekenden we hoe oud de respondent was op het moment dat de door hem of haar genoemde nummers werden uitgebracht."
De smaak van zestienjarigen
De eenvoudige enquête leverde verbluffende resultaten op. Vingerhoets: "Respondenten waren gemiddeld zestien jaar oud toen de nummers uitkwamen die de sterke emoties opriepen. Hun meest favoriete nummer werd uitgebracht toen zij gemiddeld dertien waren en nostalgische herinneringen waren het sterkst verbonden met muziek die verscheen toen ze tien waren. Dit lijkt er dus op te wijzen dat onze muziekvoorkeuren vooral in de puberteit worden gevormd én dat muziek sterke emoties oproept, die we lang met ons blijven meedragen."
Anders gezegd: de steeds weer op elkaar lijkende top 100's, top 1000's of top 2000's zijn spiegels van het grootste puberleed aller tijden. Familiezenders als Radio 2 of Joe FM trekken een publiek aan van veertigers, vijftigers of ouder. 'Bohemian Rhapsody' werd uitgebracht in 1975. Wie toen dertien was, is er nu net geen vijftig... 'Child in Time' is vijf jaar ouder, 'Hotel California' twee jaar jonger, 'Paradise by the Dashboard Light' drie jaar. Het zijn de nummers die vandaag herinnerd worden door de pubers van toen als de krachtigste vertolkingen van hun emoties.
Hetzelfde geldt voor de jongere generatie die 'Smells Like Teen Spirit' jaarlijks naar de top stemt bij Studio Brussel. De hits van Nirvana, Pearl Jam of Metallica zijn bij uitstek de muziek waar de pubers van 20 jaar geleden zich in wentelden. Nog een generatie jonger, kom je bij de Top 1000 van hitzender MNM uit. Die sloot dit jaar af met op één Coldplay, misschien wel de populairste tienerband van het moment.
Wat professor Vingerhoets evenwel vooral intrigeert, is de kwestie hoe muziek erin slaagt om zo'n sterk emotioneel effect te veroorzaken. "Dat is minder logisch dan het lijkt", zegt hij. "Sterke emoties worden doorgaans enkel opgeroepen door iets wat ons eigen belang raakt: een kind dat geboren wordt, of een moeder die sterft. Muziek is de enige kunstvorm die gelijkaardige emoties kan opwekken. Vraag mensen bij welke muziek ze moeten huilen en je krijgt de meest diverse antwoorden. Hoewel er toch een typerende klassieker altijd terugkomt: 'Papa' van Stef Bos."
Een verklaring vindt de professor Vingerhoets in de oorsprong van de muziek. "Muziek is ontstaan uit het samenspel van het gehuil van een kind en de sussende brabbeltaal van de moeder. Wiegeliedjes komen in alle culturen terug. Wat troost in de wieg, moet ook werken bij andere gelegenheden van hoge emoties, is dan de redenering. Vandaar dat muziek en gezang ook vaak gebruikt worden bij erediensten of overlijdens. Je kunt zeggen dat mensen vandaag aan popmuziek dezelfde emotionele waarde hechten. De muziek die hen het sterkst bijblijft is die uit de periode dat hun individuele emoties gevormd worden. De puberteit is het moment waarop jongeren zich uit het ouderlijke nest wurmen om op eigen benen te gaan staan. Jezelf affirmeren doe je dan met een eigen vriendengroep met eigen muzikale voorkeuren."
We vinden kortom 'Bohemian Rhapsody' of 'Smells Like Teen Spirit' misschien niet echt de beste of de mooiste plaat die we kennen. Maar ze hebben een aparte plek in ons hart omdat we ze associëren ze grote gevoelens uit een periode waarin we ons erg klein voelden.
Joe FM Top 2000 2011
1Queen - Bohemian Rhapsody
2Bryan Adams - Summer of '69
3Meat Loaf -
Paradise by the Dashboard Light
Radio 2 1000 Klassiekers 2010
1Queen - Bohemian Rhapsody
2Bryan Adams - Summer of '69
3Ann Christy - De roos
Radio 2 Top 2000 Nederland, 2011
1Queen - Bohemian Rhapsody
2 The Eagles - Hotel California
3Deep Purple- Child in Time
StuBru Tijdloze 100
2010
1Nirvana - Smells Like Teen Spirit
2Led Zeppelin
3Metallica - One
MNM Top 1000
2011
1 Coldplay- Viva la vida
2 Black Eyed Peas - I Gotta Feeling
3Adele - Someone Like You