Voortdurend gelukkig proberen zijn, maakt ons vooral ongelukkig

"Dans vandaag. Met iemand of jezelf." "Roddel met plezier over de goede eigenschappen van een persoon." "Schrijf in detail neer waarvoor je hem of haar dankbaar bent."

Het zijn maar enkele van de vele tips en opdrachten die 7.700 Vlamingen het afgelopen jaar gedurende enkele weken ontvingen en die zo een positief effect hadden op hun geluksgevoel.

Verkeerde pad

In tegenstelling tot de deelnemers (er meldden zich tien keer meer geïnteresseerden aan dan de verhoopte 1.000) zijn er ook heel wat mensen die minder warm lopen voor studies als deze die ons ons persoonlijk geluk doen bijsturen. De Amerikaanse psycholoog Todd Kashdan stelde onlangs nog in The Huffington Post dat door massaal in te zetten op geluksonderzoeken en -boeken op deze manier ook heel wat mensen op het verkeerde pad kunnen terechtkomen.

Hij gelooft dat we hierdoor vergeten dat negatieve gevoelens ook gezond kunnen zijn en deel uitmaken van ons leven. "Als we wat ons bedroeft verbergen, kan dat contraproductief werken en maken dat we ons slechter gaan voelen", meent hij. In zijn jongste boek The upside of your dark side houdt Kashdan daarom een pleidooi voor emoties waar we liever niet van weten. Schuldgevoel, onzekerheid en angst hebben ook hun nut, stipuleert hij daarin. Ze kunnen je doen nadenken, je oplossingen doen vinden.

Professor psychologie Stijn Vanheule (UGent) kan de man daarin volgen. "Wat een onderzoek als dit blootlegt, is dat steeds meer mensen vandaag niet willen streven naar geluk, maar aan geluksmanagement willen doen. We meten om te weten en als het niet voldoende is, sturen we bij. Het is niet het nadenken over het geluk, maar die planmatige fixatie om er wat aan te doen die volgens mij mensen op een dwaalspoor zet."

Benadrukken hoe ze het heft in eigen handen kunnen nemen, kan een nieuwe bron van ongeluk zijn, meent Vanheule. "Ze willen het leven door een te rooskleurige bril bekijken en overschatten zo hun aandeel in hun geluk. Als dan blijkt dat niets voor de gehoopte verandering zorgt, voelen ze zich mislukt.

"Het zijn vooral mensen die te krampachtig op geluk inzetten, bij wie het streven ernaar iets eenzaams en vermoeiends wordt en bij wie er negatieve effecten kunnen komen kijken", meent professor Patrick Luyten, die het Grote Geluksonderzoek begeleidde. Hij doelt daarbij onder meer op mensen met een perfectionistische ingesteldheid. "Voor hen blijft het gras altijd groener aan de andere kant. Is het nooit goed genoeg." Maar ook wie geconfronteerd wordt met ernstig lijden, bijvoorbeeld door een depressie, ervaart geen of slechts een beperkt effect. "Voor hen is professionele hulp aangewezen."

Volgens professor psychiatrie Dirk De Wachter (KU Leuven) moeten we leren een beetje ongelukkig zijn. "Dat betekent niet dat ik een onderzoek als dit niet interessant vindt. Alleen: een onderzoek als dit kan bijdragen tot een maatschappij die dreigt te vergeten dat we tegenslagen moeten kunnen aanvaarden, dat verdriet, onvermogen en tekorten ook een plek moeten krijgen. Als we dat niet doen, dan dreigen zaken als deze meteen geproblematiseerd, en zelfs gediagnosticeerd te worden."

Geluksprofeten

Gelukkig zijn betekent ook helemaal niet dat je je niet ongelukkig mag voelen. Luyten: "Wij zijn geen naïeve geluksprofeten. Wij weten ook wel dat het niet altijd mooi weer is of dat elke dag alles goed is in een relatie. We zien vooral dat gelukkige mensen veerkrachtig zijn en weten dat negatieve ervaringen bij het leven horen en geluk niet in de weg staan. Daarmee bedoel ik: ze zien in dat ze hun leven kunnen verrijken."

De geluksinterventies die hij onderzocht moeten volgens Luyten ook helemaal niet als een wondermiddel gezien worden. "De effecten zijn niet onbelangrijk, maar blijven klein. De tips zijn vooral bedoeld als een manier om de zaken in een ander licht te plaatsen, een reflectieproces op gang te brengen." Daarbij, er is ook een geluksplafond. "Je kunt niet gelukkiger blijven worden. Als je die perfectie en zulke pieken nastreeft, draait het om. Het is vooral een kwestie van vrede te nemen met good is enough."

► 7.770 Vlamingen werden begin 2014 in drie groepen verdeeld: een eerste kreeg vier weken lang elke avond gelukstips doorgestuurd, een tweede werd gevraagd op wekelijkse basis geluksopdrachten uit te voeren, een derde fungeerde als controlegroep.

► De onderzoekers zagen dat de geluks-bevorderende interventies bij sommigen heel goed werkten en bij anderen amper.

► Algemeen genomen is er sprake van een beperkt maar positief effect bij wie dagelijks of wekelijks tips kreeg en dat op korte (tijdens vier weken onderzoek) en lange termijn (zes maanden nadien).

► Als de geluksinterventies vergeleken zouden worden met interventies die het IQ verhogen, dan is de toename 3 tot 7 punten, of, in een dieet, met een gewichtsafname van 2 tot 6 kilo.

► Kwaliteit bleek belangrijker dan kwantiteit: of de tips slaafs of sporadisch werden opgevolgd, maakte weinig verschil.

► Mannelijk of vrouwelijk, jong of oud, alleenstaand of getrouwd: demografische kenmerken hadden geen impact.

► Bepaalde persoonlijkheidskenmerken maken dat iemand moeilijker gelukkig wordt. Het gaat om mensen met een sterke aanleg tot perfectionisme en moeite met hechting, mensen die zeer afhankelijk zijn en moeilijk over gevoelens kunnen praten.