Palestijnse gevangenen massaal in hongerstaking

"Als Issawi iets overkomt, breekt er een opstand uit op de hele Westelijke Jordaanoever", zei vorige week het Palestijns parlementslid Mustafa Barghouti. Hij is niet de enige die voorspelt dat de hongerstaking kan uitmonden in een derde intifada. De Palestijnse onderhandelaar Saib Erakat maakte de vergelijking met een hoge drukpan. Opvoering van de spanning kan leiden tot een explosie.

Gevangenschap is een vast onderdeel van het Palestijnse leven onder de bezetting. Volgens cijfers van de Verenigde Naties hebben sinds 1967 meer dan 700.000 Palestijnen korte of langere tijd in een Israëlische cel doorgebracht.

De zaterdag onder dubieuze omstandigheden overleden Arafat Jaradat (30 jaar, geen hongerstaker) in Israëls Meggidogevangenis heeft de gemoederen verder verhit. Kolonistengeweld en een overreactie door het leger kunnen eenvoudig bijdragen aan een escalatie. Het regeringsgezinde dagblad Israël Hayom riep gisteren het leger op harder op te treden en 'het vuur te doven nu het nog klein is'.

Het Palestijnse Bestuur staat achter de betogingen, zolang deze maar niet de vorm krijgen van een nieuwe intifada. "We willen onder geen beding gewapend verzet", zei president Mahmoud Abbas dit weekend in een vraaggesprek met tv-station Al-Arabiyeh. De vraag is alleen hoeveel greep Abbas en zijn loyalisten hebben op de vele Palestijnse politieke groeperingen en op de Palestijnse politiemacht.

Obama op bezoek

Volgende maand bezoekt Barack Obama de regio. Bij gebrek aan een uitzicht op een vredesproces wil de Palestijnse regering de gevangenenkwestie bovenaan op de agenda plaatsen. Het gaat niet alleen om de vier hongerstakers - als die op 21 maart nog niet zijn vrijgelaten - maar meer nog om de 123 Palestijnen die Israël al gevangenhoudt van voor de ondertekening van het Osloakkoord in 1993.

Abbas heeft van de vrijlating van die langgestraften een voorwaarde gemaakt voor een hervatting van het vredesoverleg. Het is voor hem een prestigezaak geworden sinds de islamistische Hamas in oktober 2011 de in Gaza gegijzelde soldaat Gilad Schalit wist te ruilen voor niet minder dan 1.027 Palestijnse gevangenen. Volgens onbevestigde berichten is premier Benjamin Netanyahu geneigd de 123 te laten gaan in ruil voor een belofte van Obama dat deze gratie zal verlenen aan Jonathan Pollard, een Amerikaan die in 1987 tot levenslang is veroordeeld wegens spionage voor Israël. In afwachting van Obama's komst voeren Pollards supporters de druk op.

Van de in de Schalitruil vrijgelaten Palestijnen hebben er veertien niet lang van hun vrijheid kunnen genieten. Onder hen zijn de hongerstakers Samer Issawi en Ayman Sharawneh, die de voorwaarden voor hun vrijlating zouden hebben geschonden. Israël kan Issawi op 7 maart vrijlaten, maar het is ook mogelijk dat hij alsnog 20 jaar - de rest van zijn oorspronkelijke straf - moet uitzitten. Sharawneh heeft zelfs nog 28 jaar te goed. Een militaire rechtbank zal zich over hun vrijlating moeten uitspreken volgens een procedure die in 2009 speciaal is ingevoerd om gevangenen na een ruil opnieuw te kunnen arresteren. De reden voor zo'n herarrestatie hoeft niet te worden bekendgemaakt.

Tarik Qa'adan en Jafar Ezzedine, de andere twee hongerstakers, zitten in 'administratieve detentie', wat betekent dat ze gevangen worden gehouden zonder vorm van proces. Als uiterste middel is administratieve detentie legaal, maar Israël past de straf routinematig toe. Onder druk van protesten is het aantal gevallen in de laatste jaren wel sterk afgenomen: van 1.500 in 2007 naar 178 nu.

Van de vier hongerstakers is Issawi er het slechtst aan toe. Hij eet al meer dan tweehonderd dagen niet, met een paar onderbrekingen, en sinds vrijdag drinkt hij ook niet meer. Volgens Artsen voor Mensenrechten weegt hij nog maar 48 kilo en verkeert hij in levensgevaar. De anderen zouden zozeer zijn verzwakt dat ze risico lopen op een plotseling hartfalen. Een woordvoerster van de Israëlische gevangenisdienst beschrijft de toestand van alle vier als 'bevredigend'.