Het volk bepaalt de toekomst van Taiwan - Lukas De Vos

Lukas De Vos was journalist buitenland bij VRT Nieuws. Hij blijft met grote interesse de Europese en internationale politiek volgen.

Het zat er weer bovenarms op het voorbije weekeinde. De Amerikaanse torpedojager USS Decatur voer ongehinderd langs Triton en de Paraceleilanden in de Zuid-Chinese Zee. “Bewuste provocatie”, kakelde Peking, “Een onwettige daad”. In eigen ogen alleen maar. In juli heeft het Permanent Arbitragehof in Den Haag nog alle aanspraken van de Volksrepubliek China op de atollen en de eilanden in de Zuid-Chinese Zee onontvankelijk en ongegrond verklaard. Het recht op vrije doorvaart (nog vastgelegd door de grote Hollandse rechtsgeleerde Hugo De Groot in 1609, Mare Liberum) gaat boven de afbakening van willekeurige territoriale wateren. Peking heeft die uitspraak gegriefd verworpen, maar heeft geen verweer behalve militaire afdreiging.

Het is niet omdat, tegen alle internationale rechtsregels in, een atol zoals Wooly Island wordt omgebouwd tot een landingsbaan voor vliegtuigen, dat die atol de status van eiland verwerft. Laat staan dat de installatie van luchtafweerraketten de claim kracht bijzet. De soevereiniteit blijft betwist tussen China, Taiwan en Vietnam. De gestage opbouw van een afschrikkingsmacht op zee lokt wrevel én verzet uit. De stellingen verharden. Japan heeft dit jaar de wetten aangescherpt die zijn “zelfverdedigingsmacht” ruimere armslag moet geven in geval van een conflict met China. De presidentsverkiezingen in Taiwan waren een kaakslag voor Peking.

De Filipijnen maken een gezagscrisis door. Zopas is een vierdaags bezoek aan Peking afgesloten van de populistische president Rodrigo Duterte, die een bondgenootschap van ruim een eeuw met de Amerikanen openlijk in vraag stelt (“Obama is een hoerenzoon”, “Er zijn maar drie landen die opstaan tegen de wereld: China, Rusland en de Filipijnen”, “Wij scheiden van de VS”). Hij hengelt naar geld en steun bij de Chinezen. Zal de erkenning van de traditionele vissersrechten evenwel opwegen tegen de verdrijving van die vissers van de Scarborough scheren in 2012 door de Chinese vloot (ook verworpen door het Arbitragehof)? De scheren liggen op amper 200 kilometer van de Filipijnen, en wel 900 kilometer van China.

Minder prettig voor de Chinese leider Xi Jinping is dat Taiwan verder af staat dan ooit van zijn herenigingsdroom. De landverschuiving bij de rechtstreekse presidentsverkiezingen in januari – Tsai Ing-Wen van de Democratische Partij (DPP) haalde ruim 25 procent meer stemmen dan haar tegenstander van de Kwomintang, Eric Chu – heeft elke toenadering onder Ma Ying-Jeou bliksemsnel ongedaan, gemaakt. Tsai verwerpt de “1992-consensus” (er is één China met twee verschillende systemen), en streeft openlijk naar onafhankelijkheid én internationale erkenning van de Republiek China.

Onmiddellijk na haar eedaflegging in mei brak Peking lopende gesprekken af. Taiwan is niet onder de indruk van de krimpende betrekkingen. Het probeert integendeel zoete broodjes te bakken met andere grootmachten, in de eerste plaats met India, om zijn kwakkelende economie opnieuw zuurstof te geven. En het huivert om de woordbreuk van China ten aanzien van Hongkong (met name de geleide verkiezing van een nieuwe CEO of gouverneur, de wurgende inperking van de nochtans gewaarborgde vrije meningsuiting, en de weigering om sprekers uit Taiwan toe te laten in de voormalige Britse kroonkolonie) voetstoots te aanvaarden.

Dat bleek des te meer bij het bezoek van voormalig vicepresidente (2000-2008) Annette Lu (DPP) aan Brussel vorige week. Lu hield op uitnodiging van de Vriendenkring Taiwan een lezing in het Europees Parlement. Meer dan 40 leden uit 23 landen woonden haar pleidooi voor de facto onafhankelijkheid bij. De Nederlandse liberaal en gastheer Hans Van Baalen brak een lans voor de internationale erkenning van Taiwan – dat overigens door 22 landen diplomatiek erkend wordt.

“Ik kom net terug van een bezoek aan Waterloo”, vertelde Lu me, “Ik was verbaasd over het symbool van de leeuw dat Frankrijk tot de orde riep 200 jaar geleden. Ook Napoleon probeerde een wereldheerschappij te vestigen. Hij kwam van een kale reis terug. De Volksrepubliek is ook zo'n leeuw, Taiwan niet meer dan Kitty Kate. Maar de groten komen voor de val”. Kitty Kate is een schattig Japans tv-figuurtje, de Musti van bij ons. Taiwan heeft geen nare herinneringen aan het Japanse gezag tussen 1895 en 1945. Ook nu niet: “We zijn het laatste bolwerk van democratische waarden, samen met Japan en Zuid-Korea”, stelt Lu na de strapatsen van Duterte in Peking.

Lu heeft verreikende voorstellen om de vrede, de neutraliteit en de samenwerking te vrijwaren in de regio waar de spanning hoog oploopt. “Ik spiegel me aan het Zuidpoolverdrag van 1959. Meer dan 50 landen hebben dat ondertekend, en beloven geen economische uitbating of militaire aanwezigheid op het zesde continent na te streven. Iets soortgelijks kunnen we met de bufferzone tussen het Chinese vasteland en de eilanden aan de rand van de Stille Oceaan bewerkstelligen. We moeten vier voorwaarden vervullen: de betwiste eilanden, atollen en scheren laten voor wat ze zijn, internationaal beschermde aanlegpunten; geen enkele territoriale of zee-aanspraak mag gemaakt worden; krijgsmachten moeten zich terugtrekken tot buiten de twaalfmijlszone van de erkende eilanden, met een verbod op luchtvaart, visvangst en scheepsaanleg; legeroefeningen en kernproeven worden in het hele gebied verboden”.

Dat klinkt nogal utopisch, want het zou ook inhouden dat Taiwan zijn eigen basis op Itu Aba, op de Spratly-eilanden, moet ontmantelen. Daar ziet Lu geen graten in. “Taiwan moet volstrekte neutraliteit, los van China, nastreven. Wij willen het Zwitserland van het Verre Oosten worden. De afspraken van 1992 houden geen steek. China heeft verzaakt aan alle aanspraken op het toenmalige Formosa bij de Vrede van Shimonoseki in 1895. Na de Japanse nederlaag in WO II heeft het Verdrag van San Francisco (1951) niet meer gedaan dan de soevereiniteit over Taiwan vrijgeven, het eiland werd aan niemand toegewezen. John Foster Dulles heeft dat in 1955 bevestigd. Na meer dan een eeuw is Taiwan niet geneigd zich aan te sluiten bij China. Wij hoeven dus geen onafhankelijkheid af te kondigen, we waren en zijn zelfstandig, wat Peking ook mag beweren”.

Dat er natuurlijk grote wrijvingen blijven zal Lu niet ontkennen. Toch dringt ze aan op meer respect. Ze neemt het niet dat Peking armere landen, vooral in Afrika, afdreigt of uitkoopt om diplomatiek alleen de Volksrepubliek te erkennen. Als grootste gevaar voor een toename van geweld en conflicten ziet ze drie ontwikkelingen: “De totale onvoorspelbaarheid van Noord-Korea als kernmogendheid. De onberekenbaarheid van de Filipijnen, die hopelijk wijzigt als de VS een nieuwe president hebben. De overschatte ambities van China, dat tegen 2049, als de KP honderd jaar aan de macht is, de enige grootmacht in de wereld wil zijn”.

Wat stelt Taiwan daar tegenover? “Soft power. Diplomatie, overleg, onderlinge hulp, bijstand”. Ze heeft er goeie moed op. “Elk jaar hebben tienduizenden vasteland-Chinezen Taiwan bezocht. Ze hebben met eigen ogen gezien wat democratie en vrijheid betekenen. Wij zijn nog niet uitgekocht door Peking, ook als de bilaterale handel de voorbije kwarteeuw fenomenaal is toegenomen tot 198 miljard dollar, en er bijna 100.000 Taiwanese bedrijven geïnvesteerd hebben in het vasteland. Maar het belette niet dat onze economie drie opeenvolgende kwartalen is ingekrompen, dat de jeugdwerkloosheid piekt tot 13 procent en de vastgoedprijzen de pan uit rijzen. Nu is er licht aan de horizon. Er is weer groei, meer dan 1 procent. En peilingen wijzen uit dat liefst 60 procent van de bevolking zich Taiwanees voelt, en amper 4 procent Chinees. Twintig jaar terug was dat nog 26 procent. De sluipende overname van Taiwan door China is een halt toegeroepen. Daar mogen alle democraten blij om zijn”.