We zwijgen in steeds meer talen

Uit een rapport van Jonathan Loh (Zoological Society of London) en David Harmon (George Wright Society) blijkt het erg gesteld met de talen in de wereld. Een op vier is op korte termijn met uitsterven bedreigd. Volgens Unesco gaat het zelfs om 40 procent van de ongeveer 6.500 talen.

Het rapport spreekt van een opvallende band tussen de taalverscheidenheid en de biodiversiteit. Die zouden in een vergelijkbaar tempo achteruitgaan. "Beide zijn gevolgen van de evolutie", zegt Loh in The Guardian. "Taalverscheidenheid en biodiversiteit zijn op een gelijkaardige manier geëvolueerd. Beide worden geconfronteerd met een uitstervingscrisis."

Taalkundigen bij ons begrijpen de link, al vinden ze die wat kort door de bocht. "Plaatsen met een hoge biodiversiteit, zoals berggebieden of tropische bossen, hebben altijd een hoge taalkundige diversiteit gekend", zegt professor Mark Janse (UGent). "De gebieden zijn van elkaar afgesloten zodat talen geïsoleerd zijn. Door ontbossing of ontginning komen de sprekers in contact met de buitenwereld."

Zo zouden nog slechts 85 mensen in Papoea-Nieuw-Guinea de taal Bo spreken. Gedoemd om te verdwijnen, zegt het rapport. "Nochtans heeft Bo verrassend veel kansen om te overleven", zegt Janse. "Volgens Unesco blijkt dat net een levendige taal, omdat ze nog altijd in dagelijkse communicatie wordt gebruikt en doorgegeven. In de regio zijn er zo'n 835 talen, maar de meeste bewoners zijn er meertalig omdat ze ook met de buren communiceren. Vandaag komen daar vaak een of beide nationale talen bij, maar ook Engels en Tok Pisin. Dreiging bestaat pas wanneer mensen het niet langer nodig vinden om hun taal over te dragen aan de volgende generatie. Dat gebeurt bij ons met de dialecten, op wereldvlak gebeurt dat met talen."

Identiteitsgevoel

En dat heeft eerder te maken met economische of maatschappelijke redenen. "Men hoopt het sociaal of economisch beter te doen als men overschakelt op een andere taal", zegt professor Pierre Swiggers (KU Leuven). "Maar het gaat ook om linguïstische politiek, waar bepaalde talen niet meer worden gestimuleerd in het onderwijs of in de administratie. Kijk maar naar wat er gebeurd is met de Amerikaanse indianen of de Australische Aboriginals."

Loh en Harmon lijken ook geen onderscheid te maken tussen taaldiversiteit en -densiteit, of het aantal talen gesproken in een land en het aantal talen gesproken door een bevolkingsgroep. Swiggers: "In de eilanden van de Stille Oceaan worden 1.300 talen gesproken, een zeer groot aantal voor een kleine bevolking van 30 miljoen. Bij ons is het omgekeerd. In Europa zijn we zeer arm aan talen, met 225 talen voor een bevolking van 730 miljoen."

Het rapport bevestigt alvast wel de alarmerende berichten die al eerder werden geuit. "Al in de jaren 30 sprak Keltoloog Joseph Vendryes over problemen voor de Keltische talen. In 1992 volgde dan een artikel van Michael Krauss die voorspelde dat binnen een eeuw 90 procent van de huidig gesproken talen uitgestorven zijn. Unesco is in diezelfde periode begonnen met het vastleggen van bedreigde talen en lanceerde ook programma's om die talen te revitaliseren."

Maar de hamvraag blijft of we het verdwijnen van talen een probleem moeten vinden. "Ik blijf voorstander van het bewaren van talige en culturele diversiteit", zegt Swiggers. En ook collega Janse vindt het een verlies. Janse: "Uit het onderzoek van Unesco blijkt dat er bij het verdwijnen van talen ook kennis over de levenswijze en -wijsheid van de sprekers verloren gaat. Via taal worden traditie en geschiedenis overgeleverd, ook in talen zonder schrift. Hoe volkeren naar de wereld kijken, zit vaak ingebakken in de taal. Ik vind het erg jammer dat bij het verdwijnen van elke taal ook een stukje identiteitsgevoel verloren gaat."