Direct naar artikelinhoud

Welkom op het continent van het wantrouwen

In enkele maanden tijd veranderde Europa in een huis van wantrouwen. Tsipras-fans staan lijnrecht tegenover de Schäuble-adepten, wantrouwen wakkert steeds meer wantrouwen aan. Zelfs de meest fervente eurolovers veranderden in gedegouteerde sceptici.

Eerst dan maar het goede nieuws. Er komt geen grexit en Europa heeft de grootste crisis uit zijn bestaan op het nippertje kunnen afwenden. Nu die onzalige gedachte van de baan lijkt, is het misschien toch geen slecht idee om nog een laatste keer te beschrijven wat voor een ravage het vertrek van Griekenland uit de eurozone had kunnen aanrichten. In de eerste plaats voor Griekenland zelf. Wie denkt dat een land in recessie met een imposante schuldenberg, enorme werkloosheid en gehavende banken zomaar even een frisse start had kunnen nemen, dwaalt. Een grexit had een klein Europees land in nood volledig aan zijn lot overgelaten.

Maar ook voor de rest van de Europese economie zou een grexit een onverantwoorde gok zijn geweest. Europese hardliners mogen dan al beweren dat zij nooit het scenario van een roekeloze grexit overwogen, maar zelfs in een zachter scenario zou de terugbetaling van de Griekse schuld een groot vraagteken zijn geweest. Op welke manier zou een gekraakt Griekenland zijn schuld van 320 miljard euro hebben teruggegeven? En is het überhaupt mogelijk om schuld die in euro uitstaat zomaar in drachmes uit te betalen? Zou de grexit dan niet zijn neergekomen op de door de Duitse, Finse en Nederlandse kiezers zo verguisde schuldkwijtschelding? Op die laatste vraag kunnen we met quasi-zekerheid 'ja' antwoorden. Toch wel bizar dat de grexit-adepten op die cruciale vragen geen duidelijk antwoord gaven.

Keerpunt in de geschiedenis

Zelfs voormalig Europees president Herman Van Rompuy, toch wel een voorzichtig en beredeneerd man, zegt dat een grexit bijzonder schadelijk ware geweest voor Europa. De Europese vooruitgangsdroom had een knauw gekregen. "Zelfs tijdens de eurocrisis kwamen er leden bij en bleven we een club van landen die uitbreidde, ondanks de problemen", verklaarde hij aan de VRT-radio. "Voor de eerste keer in de geschiedenis zouden we nu een krimpende unie zijn. Dat zou een heel zware slag zijn, en een keerpunt in de Europese geschiedenis."

Waarmee Van Rompuy verwoordde wat de Franse president François Hollande afgelopen weekend meermaals tegen Duits bondskanselier Angela Merkel zei: "Als u de grexit doordrijft, wordt u de eerste naoorlogse Duitse leider die Europa doet krimpen in plaats van vooruitgaan."

Rakelings langs de klif

Om al die redenen zorgt het feit dat Griekenland in de eurozone blijft dan ook vooral voor opluchting. Van euforie is echter geen sprake en het is overduidelijk dat de mentale schade behoorlijk is. Kan ook niet anders. Afgelopen weekend lieten de Europese kapiteins het schip rakelings langs een klif varen en dat is op zich al genoeg om hen van roekeloosheid te beschuldigen. Het verklaart waarom Merkel, de Nederlandse premier Rutte en zijn Finse collega Juha Sipilä woest zijn op Tsipras. Maar het verklaart evengoed waarom landen als Griekenland, Italië en Frankrijk zo geschrokken zijn van het plan-Schäuble.

Duitsland was klaar om Griekenland te laten vallen en had daarvoor al behoorlijk wat medestanders gevonden: Nederland, Oostenrijk, Slowakije, Finland, Letland, Litouwen. België wordt officieel niet tot de hardliners gerekend ook al vragen velen zich af wat N-VA-financiënminister Johan Van Overtveldt nu écht vond van het plan-Schäuble.

Hoe dan ook is er vorig weekend iets fundamenteels veranderd in Europa: een land dat niet wil of kan tegemoetkomen aan de noordelijke visie op begroting, riskeert gedumpt te worden. Het idee dat de Europese solidariteit ondanks maanden van onenigheid en geruzie koste wat het kost stand moet houden, heeft plaatsgemaakt voor de noordelijke doctrine.

Dit wantrouwen wordt nog versterkt door allerlei vermoedens en beschuldigingen die (nog) niet bewezen zijn maar waarover toch druk gespeculeerd en getweet wordt. Het meest hardnekkige gerucht is dat een aantal noordelijke landen Tsipras per se op de knieën wilden om zijn machtsbasis in Griekenland te kraken. Sommige leiders wilden niet in de eerste plaats een goed akkoord maar een regime change in Athene, gaat het vermoeden. De veronderstelling dat Schäuble en co. vooral bezig waren met een coup zal wel nooit hard gemaakt worden, maar is wel schadelijk voor de onderlinge verstandhouding. Wantrouwen wakkert nog meer wantrouwen aan en het is niet duidelijk wanneer die spiraal gekeerd kan worden.

Buiten de Europese breuklijnen die nu al zichtbaar zijn, zijn er ook grote tegenstellingen binnen de eurolanden die de komende dagen nog voor extra scheuren kunnen zorgen. Het ziet ernaar uit dat de hoofdrolspelers van dit verhaal in eigen land een meerderheid zullen halen voor het nieuwe akkoord, ook al zal dat onvermijdelijk met gezichts- en machtsverlies gebeuren. In Griekenland zal Tsipras enkele Syriza-partijleden voorgoed verliezen en opnieuw een beroep moeten doen op de oppositie. In Duitsland zal Merkel enkele knarsetandende conservatieven moeten sussen. Maar in Finland staat de meerderheid nog steeds op springen. De eurosceptische partij Ware Finnen heeft haar dreigement om het nieuwe steunprogramma af te keuren nog niet ingetrokken waardoor het lot van Juha Sipilä's regering nog altijd aan een zijden draadje hangt.

Schouwspel

En dan is er nog de kloof tussen de Europese instellingen en de Europese burgers. Hoewel de diepte van die kloof moeilijk te peilen is, ziet het ernaar uit dat de eurocrisis ook hier voor veel averij heeft gezorgd. Zo is het weinig waarschijnlijk dat klassieke eurosceptici na het schouwspel van afgelopen weekend plotseling pro-Europees zijn geworden. De anti-Europeanen zagen hun voordelen vooral bevestigd: na weken van palaveren kwamen de leiders naar buiten met een akkoord dat niemand gelukkig maakt en waarvan iedereen zegt dat het de belastingbetaler veel geld zal kosten.

Maar de grote vraag is hoe pro-Europese burgers deze crisis ervaarden. We hebben het hier over mensen die geloven in solidariteit en van oordeel zijn dat er in het Europese democratische huis naast de Schäuble-dogma's nog andere ideeën moeten kunnen gedijen. Dat nogal wat van die mensen geschokt zijn door de hardheid waarmee de Grieken bejegend worden, staat vast. Het ziet ernaar uit dat enkele overtuigde eurolovers in enkele dagen veranderden in gedegouteerde sceptici.