Bougie of Bibi

anuit Europa of de Verenigde Staten lijkt het evident dat het vredesproces en de bloedige Gaza-oorlog van vorige zomer dé thema's zouden moeten zijn van de Israëlische verkiezingen die aanstaande dinsdag plaatsvinden. Een outsider die niet in Israël woont, zou ook weinig moeite hebben om het beleid van premier Benjamin Netanyahu terzake af te kraken en voor een alternatieve kandidaat te stemmen. Netanyahu voerde een militaire campagne die het leven kostte aan tweeduizend mensen, vooral Palestijnse burgers en kinderen, en slaagde er niet in om een duurzaam bestand met de Palestijnen te sluiten. Integendeel: veel wijst erop dat beide partijen zich voorbereiden op een nieuwe confrontatie.

Dat is ook het standpunt van de meeste Europese landen - al dan niet officieel - en zeker dat van de Amerikaanse president Obama: "We zijn Netanyahu beu." De meeste westerse leiders hopen op een overwinning van Isaac Herzog, de centrumlinkse oppositieleider die samen met voormalig justitieminister Tzipi Livni de Zionist Union leidt en in de peilingen een nipte voorsprong heeft op Netanyahu's Likoedpartij: 24 tegen 21 procent.

Maar in Israël zelf heerst er een hele andere gemoedstoestand. "Het vredesproces komt totaal niet aan bod in de campagne", zegt Brigitte Herremans, Midden-Oostenexperte bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. "Met uitzondering van de kleine partij Meretz en de Joint List van Arabische partijen is er geen enkele beweging die echt opkomt voor de tweestatenoplossing en de verwezenlijking van de Palestijnse staat, ook Herzog niet. Met de tweestatenoplossing is blijkbaar geen electorale winst te halen. Vrede is van de politieke agenda, de meeste Israëli's geloven niet meer in een diplomatieke oplossing en zijn voorstander van een militaire doctrine; in Israël heerst een bunkermentaliteit. Steeds meer Israëli's gaan ervan uit dat er met Hamas niet te praten valt. 'Er is geen partner voor vrede', hoor je vaak. 'It takes two to tango. En als je geen danspartner hebt, heeft het weinig zin om op de dansvloer te gaan.'"

Eenzelfde geluid bij Guilel Treiber, een Israëli die in België woont en woordvoerder is van de organisatie Een Andere Joodse Stem: "Velen zien Hamas als een groepering die de staat Israël wil vernietigen en waarmee niet te praten valt. In Israël hoor ik vaak dat de dood van al die Palestijnse burgers een tragedie is, maar dat er geen andere manier is om Israël te verdedigen. Zeker voor rechts is disproportioneel geweld tegen de Palestijnen een way of life geworden. Het fatalistische idee dat een langdurig conflict met Hamas nu eenmaal onvermijdelijk is, nestelt zich diep in de Israëlische samenleving en dat verklaart waarom het eigenlijk geen verkiezingsthema is."

Onveiligheidsgevoel

De oorlog in Gaza mag dan al geen echt thema zijn, in het onderbewustzijn van veel kiezers woekert het onveiligheidsgevoel wel degelijk en Netanyahu lijkt daar voluit van te profiteren.

Guilel Treiber: "Netanyahu speelt in op de angstgevoelens van de kiezers. 'Als je voor links kiest, zul je snel geconfronteerd worden met IS', is een van zijn boodschappen. Hij probeert Isaac Herzog en de andere linkse kandidaten af te schilderen als halfzachte naïevelingen. Netanyahu beseft heel goed dat veel Israëli's van oordeel zijn dat enkel een sterke militaire leider een antwoord kan bieden op de permanente Hamas-dreiging. Ik ken veel mensen die zeggen dat ze maar al te graag links zouden stemmen maar dat ze dat niet kunnen omdat de huidige situatie een sterke leider vereist, een echte soldaat, een echte Mister Security. 'Als je Israël wilt redden, moet je Bibi stemmen', hoor ik steeds weer opnieuw."

De bekende Israëlische auteur Tom Segev zegt ongeveer hetzelfde tegen The Guardian: "Bibi is nog steeds de meest authentieke stem van de meerderheid van de Israëli's. Als er iets is wat die niet willen, is het een freier, een zwakke naïeveling die op alles toegeeft. Ook al hebben veel mensen een probleem met Netanyahu, er is niemand die denkt dat hij een freier zal zijn in de onderhandelingen met de Palestijnen. Het zou wel eens kunnen dat vele kiezers besluiten dat het veiliger is met Bibi dan met een mogelijke freier als Herzog."

Netanyahu lijkt met zijn veiligheidsdiscours in overdrive te gaan: de vraag is of hij daarmee ook geen electoraal risico neemt. Zo is niet duidelijk of zijn beruchte toespraak in het Amerikaanse Congres over Iran van vorige week hem veel extra bewonderaars heeft opgeleverd. Treiber: "Netanyahu deed een poging om de nucleaire onderhandelingen tussen Iran en het Westen te saboteren en hoopte dat de Iraanse dreiging hét campagnethema zou worden. Wat hij steeds weer probeert te doen, is alle veiligheidsrisico's in dezelfde zak te stoppen: Iran, Hamas, IS. De vraag is of deze strategie niet al te doorzichtig is."

Hoewel sommige waarnemers beweren dat Netanyahu erin geslaagd is om vanuit het Amerikaanse Congres de campagne naar zijn hand te zetten, lijken de cijfers dat niet te bevestigen. Uit een peiling blijkt dat 90 procent van de kiezers niet overtuigd is van de Washington-toespraak. Meer nog: behoorlijk wat Israëli's vinden het een kwalijke zaak dat Netanyahu zich liet uitnodigen door de Republikeinen en daardoor frontaal in botsing kwam met president Obama: 29 procent van de kiezers vindt deze confrontatie met Obama geen probleem maar 43 procent vindt de kortsluiting met Obama wél een gevaarlijke evolutie.

Opvallend is dat ook hooggeplaatsten binnen de Israëlische veiligheidsdiensten en de diplomatie niet te spreken zijn over Netanyahu's ramkoers met het Witte Huis. 'Wie een Koude Oorlog begint met een partnerland dat jaarlijks 3 miljard dollar militaire steun geeft en cruciale geheime inlichtingen uitwisselt, schiet zichzelf in de voet', luidt de kritiek. Meir Dagan, tot 2011 baas van de Mossad, noemde de crisis met Obama "destructief voor de toekomst en de veiligheid van Israël" en riep de kiezers op om "Netanyahu van de macht te drijven".

Achilleshiel

De strategie van Netanyahu om op onveiligheid te hameren, wordt door velen uitgelegd als een poging om de blik af te wenden van de belabberde sociaal-economische situatie in Israël. Het is op dit thema waar de Zionist Union van Isaac Herzog punten wil scoren en de partij wordt daarbij geholpen door een nieuw overheidsrapport waaruit blijkt dat het voor veel Israëli's onmogelijk wordt om een woning te kopen of te huren. Tussen 2008 en 2013 stegen de woningprijzen met 55 procent en de huurprijzen met 30 procent. De salarissen bleven op hetzelfde niveau.

In 2011 kwam de onvrede over de sociale verarming aan de oppervlakte: jonge activisten zetten in het centrum van Tel Aviv tentjes op en dat leidde tot protesten die op hun hoogtepunt een half miljoen mensen op straat brachten.

Enkele weken voor het rapport over de onbetaalbare huisprijzen werd gepubliceerd, raakte nog een ander overheidsrapport bekend met gegevens over publieke uitgaven in Netanyahu's privéhuis: die verdubbelden de afgelopen jaren tot 120.000 dollar per jaar. Een groot deel van dat geld zou naar sushileveringen, kappersuitgaven en make-up gaan. De premier zou bovendien 1.000 dollar aan leeggoed in eigen zak hebben gestoken en een set tuinmeubelen van zijn residentie in Jeruzalem naar zijn privéhuis hebben laten overbrengen.

De Likoedpartij had het over een moddercampagne "waarmee onze tegenstanders de aandacht willen afleiden van de belangrijke zaken in dit land". Feit is wel dat het rapport over Netanyahu's uitgaven in combinatie met het rapport over onbetaalbare huizen een schadelijk beeld creëren: de wereldvreemde premier laat het breed hangen en lijkt alle voeling te hebben verloren met zijn bevolking, die het steeds moeilijker heeft om het hoofd boven water te houden.

Verrassing in spe

Gezien de huidige nek-aan-nekrace is de kans groot dat Netanyahu en Herzog ongeveer evenveel stemmen zullen halen. Hoe dan ook zullen beide kandidaat-premiers op zoek moeten gaan naar coalitiepartners.

Een groot verschil met de vorige verkiezingen is dat de kleine Palestijnse partijen voor het eerst met een gemeenschappelijke lijst opkomen en weleens 12 van de 120 zetels in de Knesset zouden kunnen veroveren. Palestijnse Israëli's vormen een minderheid van 20 procent en bij vorige verkiezingen ging slechts de helft van hen stemmen. Maar de nieuwe Joint List lijkt voor een nieuwe dynamiek te zorgen, waardoor het electorale gewicht van de Palestijnse minderheid in Israël wel eens zwaar zou kunnen doorwegen. De leiders van de Joint List lieten al verstaan dat ze niet met Netanyahu in zee willen en wel geïnteresseerd zijn in een alliantie met Herzog.

Guilel Treiber: "De Joint List zou wel eens een belangrijke factor kunnen worden. Het is de eerste keer dat de Palestijnse burgers van Israël als gemeenschappelijk front naar de verkiezingen gaan. Het is niet uitgesloten dat zij de derde partij van het land worden. We praten hier met andere woorden over een nieuwe kingmaker die kan bepalen wie als premier er aan de macht komt."

Op zijn minst opmerkelijk: als de peilingen kloppen, is de kans groot dat de Palestijnse minderheid Netanyahu van de macht drijft en Isaac Herzog tot Israëls nieuwe leider troont.