Boeken als oude vrienden

'Wie geen vaste boekhandel heeft, is een thuisloze." Op de ommezijde van de kleine, gele boekwijzer die Jean Darthet me in mijn handen stopt, staat het citaat van Kees Fens te lezen. Het is het fundament waarop Darthet zijn boekhandel bouwde. In Raaklijn vond literatuurminnend Brugge zijn thuis. Ook al verkasten Darthet en zijn steeds aanwassende stapels boeken al vier keer. Je thuis is waar je boeken staan. Dan doet de plek zelf er niet zoveel toe.

"We moesten weg uit ons vroegere pand", vertelt de kwieke tachtiger. "De verhuurder vroeg 40 procent meer. Maar om te stoppen voelden we ons allemaal nog te jong, ook ik, al ben ik 80. Ik amuseer me nog te veel. Als er nieuwe pakken met boeken aankomen, moeten ze me nog altijd op de vingers slaan omdat ik ze meteen wil openmaken. Trouwens: wat zou ik thuis moeten zitten doen?"

En toen werd de boekhandelaar opeens verliefd. Op een ruim pand met grote ramen in de Kuipersstraat, vlak naast de bibliotheek nota bene. "Elk pand is een geval van verliefdheid. Ik zag meteen wat hier de mogelijkheden waren. Verklaren kan ik het niet. In dat opzicht is deze verliefdheid niet anders dan de verliefdheid op een vrouw." Hij kijkt me met schalkse blik aan.

Rondom ons is het een drukte van jewelste. Een vijftal medewerkers sleept tafels en boeken aan. Vandaag is het dinsdag en er is nog heel wat werk aan de winkel. Darthet blijft er opvallend kalm bij. "Ik ben stressbestendig: dat is altijd mijn grote geluk geweest. Meer zelfs: ik voel me beter als er een probleem op mijn weg komt. Voor elk probleem is er een oplossing: daar ben ik stellig van overtuigd."

Hoe het allemaal begon

Meteen is duidelijk: we hebben hier te maken met een volbloed optimist. Je moet wel als boekhandelaar. De onafhankelijke boekhandel werd al meerdere keren doodverklaard, het voorbije jaar misschien nog het vaakst van al. Maar de doemberichten glijden van Darthet af als water van een eend.

"Ik ben niet pessimistisch over mijn vak. Vooral in Nederland zien ze de toekomst van de boekhandel te zwartgallig in. Ik denk dat dat niet nodig is. Of dat tegen beter weten in is? Uiteraard heeft de boekhandel het moeilijk. Zoals ik meer dan vijftig jaar geleden begon, onbezonnen en met een kleine stock, zou niemand nu nog slagen. Het vak is veranderd - dat kan niet anders. Toen ik eind jaren '70 van mijn tweede naar mijn derde pand verhuisde, zag ik de zaken groot. Ik zou van die winkel een boekenkathedraal maken! Maar toen kwam de oliecrisis en moest ik mijn ambities bijstellen."

Hoe het allemaal begon? Om die vraag te beantwoorden, verkiest Darthet de rust van het pand in de Sint-Jacobsstraat waar Raaklijn vijfentwintig jaar lang Brugse lettervreters ontving. Jarenlang was het hier laveren tussen de boeken, die in wandkasten stonden en beredeneerd slingerend op tafels lagen. Nu zijn slechts een paar kasten nog gevuld en resten van de stapels van weleer enkel nog een paar verweesde stapeltjes. Doorstreepte prijzen op de rug geplakt, als getuigen van de grote uitverkoop die er aan de gang is.

We gaan de trap op, naar de leesruimte op de eerste verdieping. Echtgenote Cécile, ook in Raaklijn Darthets trouwe partner, brengt ons koffie. Tijd voor een antwoord. Een lang antwoord, zoals alleen vertellende opa's dat kunnen geven. "Op mijn 28ste, in 1961, nam ik het winkeltje recht tegenover onze nieuwe winkel over - nu is het een nachtwinkel. Daarvoor had ik voor uitgeverij Dupuis gewerkt en had ik ook al heel wat boeken achter de kiezen. Hoe kan het ook anders? Ik ben opgegroeid in Oostende tijdens de oorlog. Al wat we konden doen, was spelen en lezen."

"Een boekhandel openen was altijd een stille droom geweest. Toen ik een kans zag, wist ik dat ik die niet mocht laten liggen. In die tijd kwam uitgeverij De Bezige Bij op, die literaire pockets van schrijvers als Hugo Claus en Harry Mulisch op de markt bracht. In Brugge waren die nergens te krijgen. Hier heerste de mentaliteit van een provinciestad. Een nadeel dat een voordeel bleek: al wie zich niet in die mentaliteit kon vinden, kwam in onze winkel terecht (lacht).

De nieuwe Erasmus

"Ik was ook thuis in de Engelse, Amerikaanse en Duitse literatuur en verkocht daarom ook Engelstalige en Duitstalige boeken. Dat deed niemand anders en wellicht daarom vond ik al snel een publiek."

"Ook de Franstaligen kwamen graag langs. Als kind ging ik naar een Nederlandstalige school, maar thuis praatten we Frans. Het is de taal waarin ik heb leren spelen en vloeken - die invloed blijft. Ik merk het ook als ik puur voor mijn plezier lees: dan grijp ik bijna altijd naar Franse boeken. In de Franse literatuur kom ik thuis."

"Naar de andere Franstalige boekhandels konden de mensen niet, want die waren in handen van vrijmetselaars. Van mij wist niemand tot welke zuil ik behoorde. De ene zei dat ik socialist was, de ander bestempelde me als extreem rechts. Mijn oudste zoon heeft me ooit een groot humanist genoemd - daar kan ik me wel in vinden. Jean Darthet, de nieuwe Erasmus (lacht)."

"De naam Raaklijn heb ik overgenomen van een culturele kring hier in Brugge, met onder meer Paul de Wispelaere. Die vereniging hield er toen net mee op. Ik vond het een mooie naam omdat hij op een vorm van indirectheid duidt. Daar hou ik wel van."

"Om pockets te kunnen kopen, heb ik de boeken uit mijn jeugd verkocht. Het heeft een leemte nagelaten in mijn boekenkast en daar heb ik nog altijd een beetje spijt van. Ik las vroeger alles wat je toen van de goegemeente niet mocht lezen. Amerikanen vooral. John Steinbeck, Sinclair Lewis. Wist je dat Sinclair Lewis in de jaren '40 een boek geschreven heeft dat Kingsblood Royal heet en verhaalt over een man die ontdekt dat hij negerbloed in de aderen heeft stromen? Baanbrekend voor die tijd! Het deed me plezier dat Geert Mak in Reizen met John een hoofdstuk wijdt aan Main Street, zijn bekendste boek."

"Ik ben altijd een lezer geweest. Tijdens mijn legerdienst zat er bij ons in de groep een jongen die goed kon tekenen. Op een bepaald moment maakte hij van ons allemaal een karikatuur. Ik stond erop met mijn neus in de boeken. Typisch (lacht). Boeken zijn als vrienden. Als ik een boek herlees, zeg ik ook altijd: 'Ik ga een oude vriend bezoeken'. Lezen is als een conversatie. Wie mijn beste vrienden zijn? Ach, het zijn er zo veel. Maar spontaan denk ik aan L'espoir van André Malraux. Die oude vriend heb ik al vaak bezocht: zeker tien keer."

"Al mijn klanten raad ik aan: herlees de boeken waarvan je houdt regelmatig. Keer op keer ontdek je nieuwe dingen. Neem nu L'espoir. Toen ik dat boek voor het eerst las, trok vooral het verhaal over de Spaanse Burgeroorlog me aan. Pas na de derde of vierde lezing ontdekte ik dat Malraux er ook al wat hij later over kunst zou schrijven, in had verwerkt. Zie je? Bij de eerste ontmoeting was ik nog niet klaar voor die ontdekking. Ik zat nog niet in de juiste fase van mijn leven."

Mond-tot-mondreclame

"Of neem De drie musketiers van Alexandre Dumas, een boek dat ik al 20 keer moet hebben gelezen. D'Artagnan! Wat een personage! Als je dat boek herleest, dan merk je meteen dat je die roman niet zomaar als escapistische literatuur kan wegzetten. Kijkt u graag naar Borgen? Ja? Ik ook, heel graag zelfs, maar nieuw is het niet. De intriges, de machtsspelletjes: Dumas had het er in de 19de eeuw al over. Alles komt terug. Niet dat wat Dumas schreef, perfect was, hoor. Personages die hij eerder liet sterven, waren even verderop in het verhaal opeens weer springlevend (lacht). Mij maakt het niet uit. Een oude vriend vergeef je veel."

"Had ik meer geld gehad, ik was uitgever geworden. Als uitgever kun je toch nog iets creatiever zijn, zeker als je mooie boeken wilt uitgeven. Ik geloof ook dat er daar een toekomst ligt voor de boekhandelaar van de 21ste eeuw. Laat hem niet alleen verkopen, maar ook uitgeven - op kleine schaal. Ik heb het een paar keer gedaan, meestal ging het om kleine, lokale werkjes. Maar bij onze 50ste verjaardag bracht ik ook de novelle De moeder en de drie soldaten van Ernest Claes uit - zoveel beter dan De Witte, nochtans zijn bekendste werk. 750 exemplaren heb ik ervan verkocht - een succes! Louter gebaseerd op mond-tot-mondreclame. Daarom geloof ik ook zo heilig in de kracht van een mens die een boek graag heeft gelezen en daarover vertelt aan vrienden en kennissen. In wezen is het de enige manier die echt werkt om boeken aan de man te brengen."

De woordenstroom stokt. De boekhandelaar moet me beneden iets laten zien. Aan de kassa ligt een stapel gele lintjes. "Gelezen en aangeraden door Raaklijn", staat erop. "Die schuiven we over de boeken die we onze klanten willen aanraden. Mijn medewerkers en ik lezen ontzettend veel. En over wat we gelezen hebben, discussiëren we. Zo beslissen we dan: een lintje of niet?"

Darthet vindt het een haast evidente service voor de klant. Want: "Ook heel wat van mijn klanten zijn vrienden geworden. Ik weet vaak niet waar ze wonen en of ze kinderen hebben, maar wat ze graag lezen: dat weet ik verdomd goed."

We wandelen opnieuw naar de nieuwe winkel. Het gonst er nog steeds van de bedrijvigheid. Darthet ziet het zichtbaar tevreden aan.

En de boekhandelaar, hij ploegde voort.

www.raaklijn.be